شُبّه

آیات شامل این کلمه

ریشه کلمه

• شبه‌ (۱۲ بار)

قاموس قرآن

(بر وزن علم و فرس) مثل و نظير. همچنين است شبيه. شبهه آن است كه دو چيز در اثر مماثلت از همديگر تشخيص داده نشوند [نساء157]. عيسى را نكشتند و به دار نزدند ليكن كار بر آنها مشتبه شد. تشابه بين الاثنين است مثل [بقره:118]. ايضاً متشابه نحو [انعام:141]. مشتبه نيز بنابر معناى اصلى بين الاثنين است چنانكه در اقرب آمده [انعام:99]. * [بقره:25]. معنى آيه در «رزق» گذشت. متشابهات قرآن‏ [آل عمران:7]. آيات متشابه آنهائى است كه مراد خدا از آنها روشن و قطعى نيست و تميز داده نمى‏شود به عبارت ديگر محكمات آيات يك بعدى اند كه مراد از آنها معلوم است مثل [رعد:16]. ولى متشابهات آيات چند بعدى و داراى محامل بسياراند كه محتمل است هر يك از آنها مراد باشد در «امم» گذشت كه متشابهات با ارجاع در حكم محكم مى‏شوند. متشابهات در آيه كه وصف مقدارى از آيات است غير از متشابهى است كه در آيه [زمر:23]. واقع شده كه آن وصف عموم است از حيث خوبى نظم و محكمى اسلوب و بيان حقائق و غيره ولى مراد از آنها به مجرد ديدن و شنيدن روشن نمى‏شود بلكه داراى چند بعد است و به چند معنى احتمال دارد. در اينجا لازم است دو مطلب بررسى شود: 1- چرا محكمات ام الكتابند؟ 2- علت وجود متشابه چيست؟ 1- علت اينكه محكمات ام الكتابند ظاهراً آن است كه محكمات متضمّن بيان اصول مسلّمه دين و پايه‏هاى آنند مثل «اَللّهُ لا اِلهَ اِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ اللّهُ خالِقُ كُلِّ شَىْ‏ءٍ - اَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْاَمْرُ - بَيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْ‏ءٍ - كُلٌ اِلِيْنا راجِعُونَ - مالِكِ يَوْمِ الدّينَ - لَوْ كانَ فيهِما الِهَةٌ اِلّا اللّهُ لَفَسَدَتا - اِنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فيها - اِنَّ اللّهَ يَبْعَثُ مَنْ فى الْقُبُور - يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ سوءٍ - اِنَّ الْاِنسانَ لَفى خُسْرٍ اِلّا الَّذينَ آمَنُوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ». و صدها آيات ديگر. اين آيات چنانكه مى‏بينيم كاملاً روشن و بيان پايه‏هاى دين اند كه دين آن است بدانيم: معبود جز خدا نيست، زنده و ابدى و مدير عموم جهان است رب العالمين است، آفريدن و تدبير دردست اوست، او آفريننده همه چيز است، حكومت همه در دست او و بازگشت همه به سوى اوست، قيامت حتمى است مرده‏ها همه زنده خواهند گشت. اگر جز خدا خدايى بود آسمانها و زمين تباه مى‏گشتند، انسان در آخرت هر آنچه كرده خواهد ديد، همه در زيان اند جز اهل ايمان و عمل و... على هذا در «امم» گفته شد كه علت ام الكتاب بودن آن است كه متشابهات به آنهابه صورت محكم در مى‏آيند ظاهراً از درجه اعتبار ساقط است گرچه بعضى از متشابهات با ارجاع به محكمات به صورت محكم در مى‏آيند. 2- امّا اينكه علّت وجود متشابهات در قرآن چيست؟ وجوهى گفته شده از جمله: اگر همه قرآن محكم بود مردم به اخبار آن اكتفا كرده و از نظر و تدبّر بى نياز مى‏شدند و فضل علما نسبت به ديگران روشن نمى‏شد و به ثواب تدبّر و اتعاب نفس در استنباط معانى نائل نمى‏شدند. به قول ديگر: معارف قرآنى بر دو قسم است يكى معارف عاليه كه از حكم مادّه و ابهام عادى خارج اند و شخص پس از شنيدن آنها بين حكم مادى و غير مادى مردّد مى‏شود مثلا در آيه [فجر:14]. و [فجر:22]. به نظر مى‏آيد كه احكام ماده و جسم در نظر است يعنى خداوند مانند شخص عادى در كمين است يا مى‏آيد. ديگرى معارف اجتماعى و احكام فرعى اند و چون اين احكام فرعى اند و چون اين معارف داراى ناسخ و منسوخ است و از طرف ديگر قرآن به تدريج نازل شده اين باعث ظهور متشابه در قرآن است . نگارنده گويد: قول اول راجع است به اينكه خداوند براى ايجاد روحيّه تدبّر مقدارى از آيات را متشابه فرستاده و مرجع قول دوم به اين است كه وجود متشابهات در قرآن طبيعى و لا بدمنه مى‏باشد. در اينجا وجه ديگرى هست كه از نظر نگارنده بسيار ارزنده است و آن اينكه وجود متشابهات سبب زنده ماندن و هميشه تازه بودن قرآن است. و اگر متشابهات نبود قرآن پيوسته تاز بودن خود را از دست مى‏داد. مثلا اگر شخصى داستان جنگ چالدران را كه ميان قواء شاه اسمعيل صفوى و سلطان سليم عثمانى اتفاق افتاد بخواند، دفعه اول كاملا شيرين و دلچسب خواهد بود، دفعه دوم كمتر از دفعه اول و در دفعه سوم ديگر احتياج به خواندن نخواهد داشت و خواهد كه آن كتاب را بفروشد. زيرا با دو دفعه مراجعه همه مطالب بر وى روشن شده و جاى ابهامى باقى نخواهد ماند. قرآن كريم نيز اگر همه‏اش محكم و واضح الدلاله نيز بود موقعيّت خود را از دست مى‏داد، اينكه قرآن با اين همه تفاسير و مباحث در هر عصر احتياج به تفسير خاص دارد و آيات آن پيوسته معركة الاراء و مورد وجود متشابهات است اين آيات چند بعدى و حتى پنج بعدى و ده بعدى است كه قرآن را زنده نگه داشته و پيوسته مطرح انظار نموده است. على هذا اگر همه قرآن محكمات بود آن وقت اين كلام آسمانى موقعيت كنونى خود را نداشت و مطرح انظار صاحب نظران نبود از طرف ديگر اگر همه‏اش متشابهات بود مورد خرده‏گيرى واقع مى‏گرديد كه چرا همه‏اش چند پهلو و چند بعدى است ولى وجود محكمات در بيان اصول مسلّمه دين و وجود متشابهات در پشتوانه بودن به تازگى ابدى قرآن، هر دو مكمّل همديگراند و اين كتاب مبيت با لين دو بال عظيم به پرواز آمده و روى اين دور كن اساسى قرار گرفته است و هر يك بدون آن ديگرى ناقص خواهدبود. بهتر است آيه را بار ديگر از نظر بگذرانيم: «هُوَ الَّذى اَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ اُمُّ الْكِتابِ وَ اُخَرُ مَتَشابِهاتٌ فَاَمَّا الَّذينَ فى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْويلَهُ اِلَّا اللَّهُ وَ الرَّسِخُونَ فِى الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلُّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ مَا يَذَّكَرُّ اِلَّااوُلوُ الْاَلْبابِ». اين آيه موقعيّت هر دو از محكمات و متشابهات را روشن مى‏كند و اين دو قسمت دهنده كتابند، آنانكه روى اغراض فاسد و فتنه جوئى به متشابهات مى‏چسبند مورد ملامت و ذم قرار گرفته‏اند ولى را سخون در علم همان اند كه به اهميّت هر دو قسمت اذعان كرده و گويند به قرآن ايمان آورديم همه‏اش از جانب پروردگار ماست . از آيه كاملاً روشن مى‏شود كه بايد موقعيّت هر دو قسمت محفوظ باشد و منحرفان و مريض القلب‏ها نبايد متشابهات را دستاويز اغراض خويش قرار دهند حال‏آن كه خداوند آنها را براى غرض خاصّى متشابه نازل فرموده است. اين وجه كه ذكر شد از نظر نگارنده چنانكه در ابتداء گفتم بسيار گفتم بسيار متين و ارزنده است. * [زمر:23]. اين متشابه بودن بر خلاف آيه قبل شامل تمام قرآن است و مراد از تشابه مشابهت آيات درهدف ئ قصود و ميل بعضى به بعض ديگر است چنانكه در «ثنى» مشروحاً گفته شد.

کلمات نزدیک مکانی

وَ لٰکِن مَا لَهُم إِن صَلَبُوه الّذِين اخْتَلَفُوا فِيه قَتَلُوه لَفِي شَک مِنْه اللّه

تکرار در هر سال نزول

در حال بارگیری...