آل عمران ٣٢

قُلْ‌ أَطِيعُوا اللَّهَ‌ وَ الرَّسُولَ‌ فَإِنْ‌ تَوَلَّوْا فَإِنَ‌ اللَّهَ‌ لاَ يُحِبُ‌ الْکَافِرِينَ‌

کپی متن آیه
قُلْ‌ أَطِيعُوا اللَّهَ‌ وَ الرَّسُولَ‌ فَإِنْ‌ تَوَلَّوْا فَإِنَ‌ اللَّهَ‌ لاَ يُحِبُ‌ الْکَافِرِينَ‌

ترجمه

بگو: «از خدا و فرستاده (او)، اطاعت کنید! و اگر سرپیچی کنید، خداوند کافران را دوست نمی‌دارد.»

بگو: خدا و رسول را اطاعت كنيد پس اگر رويگردان شدند [بدانند كه‌] خدا كافران را دوست ندارد

بگو: «خدا و پيامبر [او] را اطاعت كنيد.» پس اگر رويگردان شدند، قطعاً خداوند كافران را دوست ندارد.

بگو: فرمان خدا و رسول را اطاعت کنید و اگر (از آنان) روی گردانید (و کافر شوید) همانا خدا هرگز کافران را دوست ندارد.

بگو: از خدا و پیامبر اطاعت کنید. پس اگر روی گردانیدند [بدانند که] یقیناً خدا کافران را دوست ندارد.

بگو: از خدا و رسولش فرمان ببريد. پس اگر رويگردان شدند، بدانند كه خدا كافران را دوست ندارد.

بگو از خدا و پیامبر اطاعت کنید، و اگر رویگردان شدند [بدانند که‌] خداوند کافران را دوست ندارد

بگو: خدا و پيامبر را فرمان بريد، پس اگر پشت كنند و برگردند خدا كافران را دوست ندارد.

بگو: از خدا و از پیغمبر اطاعت و فرمانبرداری کنید، و اگر سرپیچی کنند (ایشان به خدا و پیغمبر ایمان ندارند و کافرند و) خداوند کافران را دوست نمی‌دارد.

بگو: «خدا و پیامبر(ش) را اطاعت کنید.» پس اگر رویگردانند، خدا هرگز کافران را دوست نمی‌دارد.

بگو فرمان برید خدا و رسول را پس اگر پشت کردند همانا خدا دوست ندارد کافران را

Say, “Obey Allah and the Messenger.” But if they turn away—Allah does not love the faithless.

ترتیل:

ترجمه:

آل عمران ٣١	آیه ٣٢	آل عمران ٣٣
سوره : سوره آل عمران نزول : ٢ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«تَوَلَّوْا»: پشت کردند. سرپیچی نمودند.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ‌ مِيثَاقَ‌... (۲)

نزول

محل نزول:

اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است.

شأن نزول:

«شیخ طوسى» گوید: محمد بن جعفر الزبير گويد: اين آيه درباره وفد نجران نازل گرديده است.

تفسیر

---

• آيات ۳۲ - ۲۸ آل عمران
  
• معناى جمله ((مؤ منان كافران را اولياى خود نگيرند))
  
• تضاد دو صفت كفر و ايمان به دارندگان آنها سرايت مى كند
  
• مراد از كلمه ((دون )) در جمله ((من دون المؤ منين ))
  
• جمله اى كه دلالت بر جواز و مشروعيت ((تقيه )) مى كند
  
• تهديد و تحزير شديد به كسانى كه كافران را ولى و دوست مى گيرند
  
• خداوند هميشه عالم است نه فقط روز قيامت
  
• سخنى درباره ((حب )) و ((دوست داشتن خدا)) درذيل جمله : ((ان كنتم تحبون اللّه ...))
  
• حب چيست و چه آثارى دارد؟
  
• لازمه دوست داشتن خدا، قبول دين او و اطاعت و تسليم در برابر او است
  
• معناى آيه ((ان كنتم تحبون اللّه ...))
  
• مغفرت الهى و در نتيجه ، افاضه رحمت الهى ، اثر نزديكى خدا به بنده است
  
• چهار نكته كه از آيات كريمه گذشته استفاده شد
  
• بحث روايتى
  
• چند روايت درباره حب خدا
  

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«32» قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ‌

بگو: خدا و رسول را اطاعت كنيد. پس اگر سرپيچى كردند، (بدانيد كه) همانا خداوند كافران را دوست نمى‌دارد.

نکته ها

پيامبراكرم صلى الله عليه و آله علاوه بر آيات الهى، دستورات ديگرى نيز داشت. دستوراتى كه به تناسب زمان و مكان و افراد و شرايط تغيير مى‌كرد. البتّه آنها نيز در پرتو وحى الهى بود، ولى در قرآن مطرح نگرديده بود و معناى اطاعت از رسول در كنار اطاعتِ خداوند، عمل به همان‌

جلد 1 - صفحه 500

دستورات نبوى است.

پیام ها

1- رفتار و گفتار و كردار پيامبر حجّت است. «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ»

2- محبوب شدن يا منفور شدن در نزد پروردگار، به دست خود انسان است.

«فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ»

3- گاهى سرپيچى از فرمان پيامبر، برابر با كفر است. «فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ (32)

شأن نزول: چون حضرت، آيه شريفه را تلاوت فرمود، عبد اللّه ابى منافق به اصحاب خود گفت: ببينيد اين شخص دوستى خود را مساوى دوستى خدا مى‌داند و ما را امر نمايد او را دوست بداريم، چنانچه نصارى عيسى عليه السّلام را دوست مى‌دارند؛ حق تعالى در جواب آنها آيه شريفه نازل فرمود:

قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ‌: بگو به امّت اطاعت كنيد خدا را در اوامر و نواهى، وَ الرَّسُولَ‌: و اطاعت كنيد پيغمبر را در احكام شريعت، فَإِنْ تَوَلَّوْا: پس اگر پشت كنيد و رو برگردانيد از اطاعت خدا و متابعت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به طريق انكار يا رد، هر آينه موجب كفر خواهد بود، فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ‌:

پس بدرستى كه خدا دوست نمى‌دارد كافران را، يعنى لازمه دوستى كه عفو و رحمت و لطف است، نسبت به آنان منظور نمى‌فرمايد، زيرا به سوء اختيار خود را از الطاف حضرت احديت محروم ساختند.

---

«1» تفسير برهان، جلد اوّل، صفحه 276، حديث 3

«2» تفسير عياشى، جلد اوّل، صفحه 167، حديث 28

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 74

تبصره: در آيه شريفه دلالاتى است:

1- مقرون ساختن اطاعت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با اطاعت خدا، دلالت دارد بر آنكه متابعت فرمايشات حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به نص قرآن شريف واجب، و تلازم است بين اطاعت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و اطاعت خدا. بنابراين پيروى از گفتار «حسبنا كتاب اللّه» دليل واضحى است بر مخالفت كتاب خدا، زيرا كتاب خدا در آيات بسيارى امر به اطاعت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و نهى از مخالفت اوامر آن حضرت فرموده، چنانچه آيه فوق دال است بر آن.

2- تهديد عظيمى را مشعر است، زيرا اعراض و انكار فرمايشات خدا و رسول، موجب كفر باشد، چنانچه وضع اسم ظاهر در موضع ضمير در آيه‌ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ‌، اين مطلب را مبيّن سازد.

3- اشاره باشد به مقام تولّى و تبرّى كه از واجبات ايمان است.

حضرت صادق عليه السّلام فرمود: من اوثق عرى الايمان ان تحبّ فى اللّه و تبغض فى اللّه و تعطى فى اللّه و تمنع فى اللّه: «1» از محكمترين دستاويز ايمان اينست كه دوستى كنى در راه خدا و دشمن دارى در راه خدا و عطا نمائى در راه خدا و منع كنى در راه خدا.

«انس بن مالك» روايت كند كه فرمود حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: دوستى در راه خدا واجب، و دشمنى در راه خدا واجب است، يعنى دوستى با دوستان خدا و دشمنى با دشمنان خدا كه تولى و تبرى باشد.

4- دال است بر آنكه خداى تعالى كفار را به جهت كفر دوست ندارد و الطاف و بخشايش آخرت را نسبت به آنان منظور نفرمايد. بنابراين بطلان مذهب جبريه ثابت گردد، زيرا هرگاه خداى تعالى دوست نداشته باشد كفار را به سبب كفر، پس مسلم و محقق شود كه كفر را در كافر، خدا قرار نداده، بلكه‌

---

«1» اصول كافى، كتاب الايمان و الكفر، جلد 2، صفحه 125، حديث دوّم.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 75

او به سوء اختيار، كفر را اقدام نموده كافر گرديد، و آيه: و لا يرضى لعباده الكفر، نيز مبين اين مطلب باشد و همچنين آيات ديگر.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ (32)

ترجمه‌

بگو اطاعت كنيد خدا و پيغمبر را پس اگر رو گردانيدند همانا خداوند دوست ندارد كافران را.

تفسير

صيغه تولوا احتمال دارد ماضى باشد و ممكن است مضارع باشد و در اقتران اطاعت رسول با اطاعت خدا اشاره است بتلازم‌اند و با يكديگر و مجموع آيه مؤكد معنى سابق است و دوست نداشتن خداوند كفار را بآنستكه راضى و خوشنود از آنها نيست و مدح و ثنائى از آنها نفرموده و تمام فرق كفار در اين معنى شريكند و اختصاصى بفرقه دون فرقه ندارد و محبت خدا مخصوص بمؤمنين است و در آيه اشعار است كه در ترك اطاعت شائبه كفر است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قُل‌ أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ الرَّسُول‌َ فَإِن‌ تَوَلَّوا فَإِن‌َّ اللّه‌َ لا يُحِب‌ُّ الكافِرِين‌َ (32)

بگو اطاعت‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ ‌را‌ بكنيد ‌پس‌ ‌اگر‌ اعراض‌ كرديد ‌پس‌ ‌خدا‌ كافرين‌ ‌را‌ دوست‌ نميدارد.

قُل‌ أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ الرَّسُول‌َ اطاعت‌ بمعني‌ حرف‌ شنيدن‌ ‌از‌ روي‌ ميل‌ و رغبت‌ و اختيار ‌است‌ ‌پس‌ ‌اگر‌ ‌از‌ روي‌ بي‌ميلي‌ و زجر و اكراه‌ ‌باشد‌ صدق‌ اطاعت‌ نميكند ثُم‌َّ استَوي‌ إِلَي‌ السَّماءِ وَ هِي‌َ دُخان‌ٌ فَقال‌َ لَها وَ لِلأَرض‌ِ ائتِيا طَوعاً أَو كَرهاً قالَتا أَتَينا طائِعِين‌َ فصّلت‌ ‌آيه‌ 10، و ‌از‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ آسمان‌ و زمين‌ ‌هم‌ شعور

جلد 3 - صفحه 174

دارند و ‌هم‌ معرفت‌ بخدا و بطوع‌ و رغبت‌ فرمان‌ بردارند.

و اطاعت‌ اعم‌ّ ‌از‌ امتثال‌ ‌است‌ زيرا امتثال‌ نسبت‌ باوامر الهي‌ ‌است‌ و اطاعت‌ نسبت‌ باوامر و نواهي‌ ‌در‌ اتيان‌ بمأمور ‌به‌ و ترك‌ منهي‌ّ عنه‌ ‌است‌، و وجوب‌ اطاعت‌ بحكم‌ عقل‌ ‌است‌ زيرا عقل‌ مستقل‌ّ ‌است‌ ‌به‌ اينكه‌ مولاي‌ حقيقي‌ ‌که‌ خالق‌ و رازق‌ و منعم‌ ‌است‌ بايد ‌او‌ ‌را‌ اطاعت‌ كرد و نبايد مخالفت‌ و معصيت‌ نمود و اطاعت‌ موجب‌ مثوبت‌ ‌است‌ و ‌در‌ معصيت‌ استحقاق‌ عقوبت‌ و اوامر شرعيّه‌ ‌در‌ مورد اطاعت‌ مثل‌ همين‌ ‌آيه‌ و حرمت‌ معصيت‌ ارشادي‌ ‌است‌ ‌يعني‌ مترتّب‌ نميشود ‌بر‌ ‌آنها‌ جز همان‌ اثر اوامر و نواهي‌ ‌از‌ مثوبت‌ و عقوبت‌ و اعمال‌ مولويّت‌ ‌در‌ ‌آنها‌ نشده‌ ‌که‌ ‌بر‌ نفس‌ امتثال‌ امر أَطِيعُوا ‌هم‌ يك‌ مثوبتي‌ داشته‌ ‌باشد‌ و ‌خود‌ ‌اينکه‌ امر أَطِيعُوا ‌هم‌ اطاعة داشته‌ ‌باشد‌ و الّا تسلسل‌ لازم‌ ميآيد.

و بعبارت‌ ساده‌تر امر أَطِيعُوا مفادش‌ اطاعة اوامر الهي‌ ‌است‌ و شامل‌ خودش‌ نميشود مثل‌ اينكه‌ گفتند ‌که‌ (كل‌ّ خبري‌ كاذب‌) شامل‌ خودش‌ نميشود زيرا ‌از‌ وجودش‌ عدم‌ لازم‌ ميآيد چه‌ ‌اگر‌ ‌اينکه‌ ‌هم‌ كذب‌ ‌باشد‌ ‌پس‌ كل‌ّ اخبار ‌او‌ كذب‌ نيست‌.

فَإِن‌ تَوَلَّوا ‌يعني‌ ‌اگر‌ اعراض‌ كردند و اطاعة ‌خدا‌ و ‌رسول‌ ‌را‌ ننمودند و ‌در‌ مقام‌ مخالفت‌ حق‌ قيام‌ كردند چه‌ بنحو كلّي‌ مثل‌ كفّار ‌ يا ‌ بنحو جزئي‌ مثل‌ فسّاق‌ ‌که‌ بعض‌ اوامر الهي‌ ‌را‌ ترك‌ و برخي‌ ‌از‌ نواهي‌ ‌او‌ ‌را‌ مرتكب‌ شدند.

فَإِن‌َّ اللّه‌َ لا يُحِب‌ُّ الكافِرِين‌َ عدم‌ دوستي‌ ‌خدا‌ عبارت‌ ‌از‌ عدم‌ مشمول‌ رحمت‌ ‌است‌ ‌اگر‌ بكلّي‌ ترك‌ اطاعة شد بكلّي‌ رحمت‌ ‌از‌ ‌آنها‌ منقطع‌ ميشود چنانچه‌ كفّار و كساني‌ ‌که‌ ‌در‌ حكم‌ كفّار هستند ‌از‌ مخالفين‌ و فرق‌ ضالّه‌ مضلّه‌ بكلّي‌ ‌از‌ رحمت‌ حق‌ دورند و ‌اگر‌ ‌في‌ الجمله‌ ‌باشد‌ باندازه‌ مخالفت‌ دور ميشوند.

و ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ شمول‌ و عدم‌ شمول‌ رحمت‌ دائر مدار اطاعت‌ و مخالفت‌ ‌است‌ چنانچه‌ مفاد بسياري‌ ‌از‌ آيات‌ ‌است‌ وَ رَحمَتِي‌ وَسِعَت‌ كُل‌َّ شَي‌ءٍ

جلد 3 - صفحه 175

فَسَأَكتُبُها لِلَّذِين‌َ يَتَّقُون‌َ وَ يُؤتُون‌َ الزَّكاةَ وَ الَّذِين‌َ هُم‌ بِآياتِنا يُؤمِنُون‌َ اعراف‌ ‌آيه‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 32)- در این آیه بحث را ادامه داده می‌فرماید: «بگو: اطاعت کنید خدا و فرستاده او را» (قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ).

بنابراین، چون شما مدعی محبت او هستید باید با اطاعت از فرمان او و پیامبرش این محبت را عملا اثبات کنید.

سپس می‌افزاید: «اگر آنها سرپیچی کنند، خداوند کافران را دوست ندارد» (فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْکافِرِینَ).

سرپیچی آنها نشان می‌دهد که محبت خدا را ندارند. بنابراین، خدا هم آنها را دوست ندارد زیرا محبت یکطرفه بی‌معنی است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - پیامبر (ص)، مأمور دعوت مردم، به اطاعت از خدا و رسول (قل اطیعوا اللّه و الرسول)

۲ - لزوم اطاعت از خدا و رسول (قل اطیعوا اللّه و الرسول)

۳ - پیامبر (ص)، داراى دستورات و اوامرى غیر از آنچه در وحى و قرآن آمده است. (قل اطیعوا اللّه و الرسول) اگر پیامبر (ص) دستور و امرى غیر از آنچه در قرآن آمده، نداشت; الزام به اطاعت از رسول بى معنا بود.

۴ - اطاعت از پیامبر (ص)، اطاعت از خداست. (قل اطیعوا اللّه و الرسول)

۵ - اطاعت، لازمه محبّت (ان کنتم تحبّون اللّه ... اطیعوا اللّه)

۶ - رویگردانان از اطاعت خدا و رسول، کافر و محروم از محبّت خدایند. (قل اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین)

۷ - کافران، محروم از محبّت خداوند (فان تولّوا فان اللّه لا یحب الکافرین)

۸ - تنها فرمانبرانِ امر خدا و رسول، محبوب خدایند. (اطیعوا اللّه و الرسول فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین) حصر، از مقابله فرمانبران و کافران و محروم نمودن کافران از محبّت خدا، استفاده شده است.

۹ - کفر، عامل محرومیّت از محبّت الهى (فان تولّوا فانّ اللّه لا یحب الکافرین)

۱۰ - گرایش انسان به جلب محبّت الهى* (یحببکم اللّه ... فان اللّه لا یحب الکافرین) آنچه به عنوان پاداش براى تشویق به انجام عملى وعده مى دهند; بر این اساس است که تشویق شونده نسبت به آن علاقمند است.

۱۱ - حجّیّت گفتار و رفتار پیامبر (ص) (ان کنتم تحبّون اللّه فاتّبعونى ... اطیعوا اللّه و الرسول) حجیّت فعل از «اتبعونى»، استنباط مى شود. بنابراینکه مراد از اتباع، اتباع عملى باشد; به قرینه «اطیعوا» که اتباع از گفتار است.

موضوعات مرتبط

• اطاعت: اطاعت از خدا ۱، ۲، ۴، ۸ ; اطاعت از محمّد (ص) ۱، ۲، ۳، ۴، ۸ ; زمینه اطاعت ۵
• انسان: گرایشهاى انسان ۱۰
• سنّت: حجیّت سنّت ۱۱
• خدا: محبّت خدا ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰ ; اعراض از خدا ۶
• عصیان: آثار عصیان ۶
• قرآن: ۳
• کافران: محرومیّت کافران ۶، ۷
• کفر: آثار کفر ۹
• محبّت: آثار محبّت ۵
• محمّد (ص): اعراض از محمّد (ص) ۶ ; اوامر محمّد (ص) ۳ ; عمل محمّد (ص) ۱۱ ; گفتار محمّد (ص) ۱۱ ; مسؤولیت محمّد (ص) ۱
• واجبات: ۲