البقرة ٢٠٩

فَإِنْ‌ زَلَلْتُمْ‌ مِنْ‌ بَعْدِ مَا جَاءَتْکُمُ‌ الْبَيِّنَاتُ‌ فَاعْلَمُوا أَنَ‌ اللَّهَ‌ عَزِيزٌ حَکِيمٌ‌

کپی متن آیه
فَإِنْ‌ زَلَلْتُمْ‌ مِنْ‌ بَعْدِ مَا جَاءَتْکُمُ‌ الْبَيِّنَاتُ‌ فَاعْلَمُوا أَنَ‌ اللَّهَ‌ عَزِيزٌ حَکِيمٌ‌

ترجمه

و اگر بعد از این همه نشانه‌های روشن، که برای شما آمده است، لغزش کردید (و گمراه شدید)، بدانید (از چنگال عدالت خدا، فرار نتوانید کرد؛) که خداوند، توانا و حکیم است.

و اگر پس از روشنگرى‌هايى كه سوى شما آمد كجروى كنيد بدانيد كه خدا شكست‌ناپذير و حكيم است

و اگر پس از آنكه براى شما دلايل آشكار آمد، دستخوش لغزش شديد، بدانيد كه خداوند تواناى حكيم است.

پس اگر باز به راه خطا رفتید با وجود آنکه ادلّه روشن از جانب خدا برای شما آمد، در این صورت بدانید که خدا (بر انتقام خطا کاران) توانا و دانا است.

پس اگر بعد از آنکه دلایل و نشانه های روشن برای شما آمد، لغزیدید [و به شرک و کفر روی کردید] نهایتاً بدانید که خدا [در انتقام از شما] توانای شکست ناپذیر و حکیم است.

هرگاه پس از آن كه اين آيات روشن خدا به شما رسيد، در ايمان خويش لغزشى يافتيد، بدانيد كه خدا پيروزمند و حكيم است.

و اگر بعد از روشنگریهایی که برایتان نازل شده است، کژروی کنید، بدانید که خداوند پیروزمند فرزانه است‌

پس اگر از پس آن نشانه‌هاى روشن كه به شما رسيد لغزش كرديد، بدانيد كه خدا تواناى بى‌همتا و داناى استوار كار است.

و اگر بعد از آمدن دلائل واضح (و حجّتهای باهر، از راه خدا دور گشتید و طریق شیطان پیش گرفتید و از جاده‌ی حق) منحرف و دچار لغزش شدید (و به دام اهریمن افتادید) بدانید (از دست عدالت آفریدگار فرار نتوانید کرد) که بی‌گمان خدا توانا و حکیم است (و بر همه چیز چیره و همه‌ی کارهایش مطابق حکمت است).

پس اگر- بعد از آنکه برای شما دلایل آشکار آمد - دچار لغزشی شدید، بدانید که خدا همواره بسیار با عزت و حکمت است.

و اگر لغزیدید از پس آنکه بیامده است شما را نشانیها پس بدانید که خدا است عزّتمند حکیم‌

But if you slip after the proofs have come to you, know that Allah is Powerful and Wise.

ترتیل:

ترجمه:

البقرة ٢٠٨	آیه ٢٠٩	البقرة ٢١٠
سوره : سوره البقرة نزول : ٩ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«زَلَلْتُمْ»: لغزیدید. بیراهه رفتید و منحرف گشتید. «الْبَیِّنَاتُ»: دلائل روشن. «عَزِیزٌ»: غالب. چیره. «حَکِیمٌ»: آن که کارها را به مقتضای حکمت انجام می‌دهد.

تفسیر

---

• آيات ۲۱۰ - ۲۰۸ ، سوره بقره
• هفت آيه كامل كه راه نگهدارى وحدت دينى در جامعه انسانى را بيان مى كند
• معناى (سلم ) كه بدان امر و مراد از (گام هاى شيطان ) كه از آن زنهار داده شده است
• خداوند متصف به صفات اجسام نيست
• توجيهى لطيف تر و دقيق تر از ظواهرى كه افعال حدوثى را به خداوند نسبت مى دهد
• بحث روايتى (پيرامون مراد از آيات ياد شده )
• تفسير آيه : هل تنظرون ...و آيات مشابه آن در روايات ائمه اهل بيت (ع )
• بحث پيرامون رجعت
• مساءله رجعت و رد بر منكرين آن
• روايات ائمه اهل بيت عليهم السلام نسبت به اصل رجعت متواتر است
• عدم تزاحم ميان نشاءه دنيا و نشاءه قيامت و نيز بين عالم برزخ و عالم دنيا
• روز ظهور حضرت مهدى (ع ) و روز رجعت و روز قيامت مراتب مختلف يك حقيقت

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«209» فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ‌

و اگر بعد از آنكه نشانه‌هاى روشن براى شما آمد، دچار لغزش (وگمراهى) شديد، بدانيد كه خداوند عزيز و حكيم است. (طبق حكمت خود عمل مى‌كند و هيچ قدرتى مانع اراده‌ى او نيست.)

پیام ها

1- خداوند، اتمام حجّت نموده است. «جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ»

2- كسانى كه آگاهانه مرتكب خلاف مى‌شوند، در انتظار عذاب باشند. «زَلَلْتُمْ مِنْ‌

جلد 1 - صفحه 325

بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ ... عَزِيزٌ حَكِيمٌ»

3- عدم تسليم شما، در عزّت خداوندى اثرى ندارد. «عَزِيزٌ»

گر جمله كائنات، كافر گردند

بر دامن كبريائيش، ننشيند گرد

4- كيفر خداوند بر اساس حكمت است. «حَكِيمٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (209)

فَإِنْ زَلَلْتُمْ‌: پس اگر بلغزيد از جاده حق و اسلام، مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ‌: از بعد آنچه آمد شما را آيات و حجج بينه كه شاهدند بر حقانيت اسلام و قرآن، فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ‌: پس بدانيد بدرستى كه خداى تعالى غالب است به عقوبت مخالفان دين. حكيم است كه انتقام نكشد مگر به حق.

از حضرت باقر عليه السّلام مروى است: قال جدّى رسول اللّه: ايّها النّاس حلالى حلال الى يوم القيمة و حرامى حرام الى يوم القيمة. الا و قد بيّنهما اللّه عزّ و جلّ فى الكتاب و بيّنتهما لكم فى سيرتى و سنّتى، و بينهما شبهات من الشّيطان و بدع بعدى، من تركها صلح له امر دينه و صلحت له مروّته و عرضه و من تلبّس بها و وقع فيها و اتّبعها كان كمن رعى غنمه قرب الحمى و من رعى ما شيته قرب الحمى نازعته نفسه الى ان يرعيها فى الحمى. الا و انّ لكلّ ملك حمى، الا و انّ حمى اللّه عزّ و جلّ محارمه فتوقوا حمى اللّه و محارمه. «1».

فرمود پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: اى گروه مردمان، حلال من حلال است تا روز قيامت، و حرام من حرام است تا روز قيامت. و بتحقيق بيان فرمود خداوند عز و جل در كتاب قرآن و بيان نمودم براى شما در سيرت و سنت خود، و ميان اين دو شبهاتى است از شيطان، و بدعتهائى است بعد از من هر كه ترك كند آن شبهات و بدعتها را سالم و صحيح باشد امر دين‌

---

«1» كنز الفوائد كراجكى، صفحه 164.

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 374

او؛ و هر كه متلبس شد به آن شبهات و بدعتها و پيروى نمود آنها را، مانند كسى است كه بچراند گوسفندان خود را نزديك خطرگاه، و هر كه چراند مواشى خود را نزديك قرقگاه، منازعه كند نفس او به اينكه وارد آن شود (كنايه از اينكه هر كس گرد شبهات و بدعتها رود نفس او مايل شود آن را مرتكب شود) آگاه باشيد براى هر پادشاهى قرقگاهى است، و قرقگاه مالك الملوك خداوند عز و جل، محرمات او است، پس بپرهيزيد و بيانديشيد قرق الهى و محرمات سبحانى را.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (209)

ترجمه‌

پس اگر لغزيديد بعد از آنكه آمد شما را حجت‌ها پس بدانيد كه خداوند غالب و درست كردار است..

تفسير

لغزش از دخول در سلم بعد از شواهد و دلائل واضحه بر نبوت و امامت و ساير معارف حقه اسلاميه موجب انتقام الهى است كه بحق خواهد كشيد چون خداوند غالب و قادر و مسلط بر تمام موجودات است و هيچ كس و هيچ چيز نمى‌تواند مانع از نفوذ اراده او شود و حكيم على الاطلاق است و مقتضاى حكمت سركوبى سركشان و مجازات عاصيان و متمردان است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَإِن‌ زَلَلتُم‌ مِن‌ بَعدِ ما جاءَتكُم‌ُ البَيِّنات‌ُ فَاعلَمُوا أَن‌َّ اللّه‌َ عَزِيزٌ حَكِيم‌ٌ (209)

(‌پس‌ ‌اگر‌ لغزش‌ يافتيد ‌بعد‌ ‌از‌ آنكه‌ دلائل‌ آشكارا ‌براي‌ ‌شما‌ آمد بدانيد ‌که‌ ‌خدا‌ غالب‌ و حكيم‌ ‌است‌) فَإِن‌ زَلَلتُم‌ زلّة بمعني‌ لغزش‌ و خروج‌ ‌از‌ استقامت‌ و مرتكب‌ معصيت‌ شدن‌ ‌است‌.

بَعدِ ما جاءَتكُم‌ُ البَيِّنات‌ُ بيّنات‌ عبارت‌ ‌از‌ ادلّه‌ و براهين‌ و آيات‌ شريفه‌ قرآن‌ و كلمات‌ حكمت‌ آميز و معجزات‌ حضرت‌ رسالت‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌هر‌ جهت‌ حجّت‌ ‌را‌ ‌بر‌ مردم‌ تمام‌ نموده‌ و راه‌ عذري‌ ‌براي‌ آنان‌ باقي‌ نگذارده‌ و مفاد ‌آيه‌ اينست‌ ‌که‌ ‌اگر‌ تسليم‌ اوامر حق‌ نشديد و ‌از‌ فرمان‌ ‌او‌ منحرف‌ شديد ‌بعد‌ ‌از‌ آنكه‌ حق‌ ‌براي‌ ‌شما‌ بواسطه‌ آيات‌ باهرات‌ ظاهر گرديد.

فَاعلَمُوا أَن‌َّ اللّه‌َ عَزِيزٌ حَكِيم‌ٌ بدانيد ‌که‌ ‌خدا‌ عزيز ‌است‌ ‌يعني‌ ‌بر‌ امر ‌خود‌ غالب‌ و هيچ‌ چيز مانع‌ اجراء امر ‌او‌ نميگردد، و صاحب‌ انتقام‌ ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌

---

1‌-‌ سوره‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌آيه‌ 64

2‌-‌ سوره‌ صاد ‌آيه‌ 83

جلد 2 - صفحه 389

‌آيه‌ ديگر ميفرمايد وَ اللّه‌ُ عَزِيزٌ ذُو انتِقام‌ٍ«1» و حكيم‌ ‌است‌ ‌يعني‌ بمقتضاي‌ حكمت‌ و ‌بر‌ وفق‌ مصلحت‌ قضاء ‌او‌ جاري‌ ميگردد و ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ ‌از‌ فرمان‌ ‌او‌ سرپيچي‌ كنند مؤاخذه‌ و انتقام‌ ميگيرد و كار بيهوده‌ و عبث‌ ‌در‌ افعال‌ ‌او‌ وجود ندارد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 209)- در این آیه به همه مؤمنان هشدار می‌دهد که «اگر بعد از (این همه) نشانه‌ها و برنامه‌های روشن که به سراغ شما آمده لغزش کنید و تسلیم وسوسه‌های شیطان شوید و گامی بر خلاف صلح و سلام بردارید بدانید (از پنجه عدالت خداوند فرار نتوانید کرد) چرا که خداوند توانا و شکست‌ناپذیر و حکیم است» (فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْکُمُ الْبَیِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ).

برنامه روشن، راه روشن و مقصد هم معلوم است با این حال جایی برای لغزش و قبول وسوسه‌های شیطانی نیست! اگر منحرف شوید قطعا مقصر خود شمایید و بدانید خداوند قادر حکیم شما را مجازات عادلانه خواهد کرد.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - تهدید الهى نسبت به کسانى که پس از اتمام حجّت، اقدام به تفرقه در جامعه اسلامى مى کنند. (یا ایها الذین امنوا ادخلوا فى السلم کافة و لا تتبعوا خطوات الشیطان ... فان زللتم من بعد ما جاءتکم البیّنات فاعلموا ان اللّه عزیز حکیم)

۲ - جایگاه بلند تعالیم الهى* (فان زللتم من بعد) زلل به معناى سقوط است و سقوط، معمولاً در مواردى به کار مى رود که از جایگاهى بلند باشد.

۳ - متابعت از شیطان، لغزش و انحراف است. (و لا تتبعوا خطوات الشیطان ... فان زللتم)

۴ - خداوند براى هدایت و ایجاد وحدت میان مؤمنین، ادلّه روشنى اِرائه کرده است. (ادخلوا فى السلم کافة ... و لا تتبعوا ... فان زللتم من بعد ما جاءتکم البیّنات)

۵ - لغزش، پس از علم، پذیرفتنى نیست. (و لا تتبعوا ... فان زللتم من بعد ما جاءتکم البینات)

۶ - مسؤولیت انسان در برابر قانون، پس از دریافت آن (فان زللتم من بعد ما جاءتکم البیّنات) در برداشت فوق، «بیّنات»، به قوانین تفسیر شده است.

۷ - مسؤولیّت بیشتر عالمان، در ایجاد وحدت جامعه* (من بعد ما جاءتکم البیّنات) چون درک آیات و بیّنات الهى تناسب بیشترى با عالمان دینى دارد، و نیز اختلافات جوامع دینى غالباً برگشت به آنان مى کند، آیه مزبور بیشتر متوجّه به عالمان است.

۸ - خداوند، عزیز و حکیم است. (فاعلموا ان اللّه عزیز حکیم)

۹ - مقتضاى حکمت الهى، عقابِ خطاکاران پس از بیان احکام و ارائه ادلّه روشن است. (فان زللتم من بعد ما جاءتکم البیّنات ... ان اللّه عزیز حکیم)

۱۰ - هیچ قدرتى نمى تواند مانع اجراى اراده خداوند بشود. (فان زللتم ... ان اللّه عزیز حکیم) با استفاده از معناى «عزیز»: پیروز و شکست ناپذیر.

۱۱ - متابعت از شیطان و ایجاد تفرقه، ضررى به خداوند و دین او نمى زند. (ادخلوا فى السلم کافة و لا تتبعوا ... فان زللتم ... ان اللّه عزیز حکیم) با توجّه به توضیح فیش قبل.

۱۲ - آگاهى از عزت و حکمت الهى، زمینه تسلیم در برابر خداوند و دورى از متابعت شیطان (ادخلوا فى السلم ... و لا تتبعوا ... ان اللّه عزیز حکیم)

۱۳ - سرپیچى از فرمانهاى خداوند، سرپیچى از مقررات عزّت آفرین و حکیمانه اوست.* (فان زللتم ... ان اللّه عزیز حکیم) احتمالاً، آوردن «عزیز» و «حکیم» پس از فرمان به رعایت مقررات، بیانگر حکمت آمیز بودن و عزّت آفرینى مقررات الهى است.

موضوعات مرتبط

• اتحاد: اهمیّت اتحاد ۴، ۷ ; عوامل اتحاد ۴، ۷
• اتمام حجت: ۱
• اختلاف: عوامل اختلاف ۱۱ کیفر اختلاف ۱
• اسماء و صفات: حکیم ۸ ; عزیز ۸
• اطاعت: اطاعت از شیطان ۳، ۱۱
• انسان: مسؤولیت انسان ۶
• تسلیم: عوامل تسلیم ۱۲
• خدا: احاطه خدا ۱۰ ; اراده خدا ۱۰ ; اوامر خدا ۱۳ ; برهان خدا ۴ ; تعالیم خدا ۲ ; تهدید خدا ۱ ; حکمت خدا ۹، ۱۲ ; عزت خدا ۱۲
• رشد: عوامل رشد ۱۲ ; موانع رشد ۱۳
• شیطان: اعراض از شیطان ۱۲
• عصیان: آثار عصیان ۱۳
• علم: علم و تکلیف ۶، ۱۲ ; علم و عمل ۵، ۶، ۱۲ ; علم و کیفر ۹
• علما: مسؤولیت علما ۷
• قواعد فقهى: ۹
• گمراهى: عوامل گمراهى ۳ ; گمراهى با علم ۵
• گناهکاران: کیفر گناهکاران ۹
• هدایت: عوامل هدایت ۴