تفسیر:المیزان جلد۹ بخش۱۸: تفاوت میان نسخه‌ها

و در معناى كلمۀ «ذمّه» گفته است: «ذِمام» - با كسر ذال - به معناى آن توبيخ و مذمتى است كه متوجه انسان در برابر عهدشكنى اش ‍ مى شود. و همچنين كلمه «ذمّه» و «مذمّه»، همچنان كه گفته شده است: «لِى مَذَمَّةٌ فَلَا تَهتِكهَا: مرا مذمتى است كه مبادا پرده از رويش بر دارى». و گفته شده است: «أذهِب مَذَمَّتَهُم بِشَئٍ». يعنى: «در مقابل ذمه اى كه دارى، چيزى به ايشان بده». و از اين معنایى كه راغب در باره ذمه كرده، به خوبى بر مى آيد كه كلمه مذكور، از ماده «ذمّ» كه مقابل «مدح» است، اشتقاق يافته.

<span id='link111'><span>

و بعيد نيست اين كه خداى تعالى، در آيه مورد بحث، ميان «إلّ» و «ذمّة» مقابله انداخته، براى اين بوده كه تا دلالت كند بر اين كه مشركان هيچ گونه ميثاقى را كه حفظش از واجبات است، نسبت به مؤمنان حفظ و رعايت نمى كنند. چه آن ميثاق هایى كه اساسش اصول تكوينى و واقعى است، مانند خويشاوندى و قرابت، و يا آن ميثاق هایى كه اساسش قرار داد و اصطلاح باشد. مانند عهد و پيمان ها و سوگندها و امثال آن.