تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۴۶: تفاوت میان نسخه‌ها

و كلمۀ «'''قريش'''»، نام عشيره و دودمان رسول خدا «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» است كه همگى از نسل «نضر بن كنانه» اند، كه نامش قريش نيز بوده. و كلمۀ «'''رحلت'''» - همان طور كه در مجمع البيان آمده - به معناى حالتى است كه يك انسان سوار بر راحله و در حال سير دارد

و «'''راحله '''» به معناى شترى است كه براى راه پيمايى نيرومند باشد.

و منظور از «'''رحلت قريش '''» مسافرت آنان از مكه به بيرون براى تجارت است ، و اين رحلت از مشخصات اهل اين شهر بوده ، چون اين شهر در دره اى خشك و سوزان و بى آب و علف واقع شده ، كه نه زرعى در آن هست و نه ضرعى پستان شيردارى ) ناگزير قريش زندگى را از راه تجارت مى گذارنيد، و در هر سال دو نوبت به تجارت مى رفت ، يك نوبت در زمستان كه به طرف يمن مى رفت ، و نوبتى ديگر در تابستان كه به سوى شام ره مى سپرد، و با اين دو نوبت سفر كردن زندگى خود را اداره مى نمود، و مردم يمن و شام پاس احترام قريش را مى داشتند، زيرا خانه كعبه بيت الحرام در بين ايشان واقع شده بود، و به همين جهت راهزنان و غارتگران كه ممر عيشى به جز دزدى و غارت نداشتند، متعرض ايشان نمى شدند، نه سر راه را برايشان مى گرفتند، و نه به شهرشان حمله ور مى شدند.

و در جمله «'''لايلاف قريش '''» حرف لام در كلمه «'''لايلاف '''» لام تعليل است ، و فاعل در «'''ايلاف '''» خداى سبحان ، و مفعول ايلاف ( آن كسانى كه خدا مردم را با ايشان مانوس كرد) قريشند، پس كلمه «'''قريش '''» مفعول اول فعل ايلاف است ، و مفعول دومش حذف شده ، چون جمله بعدى يعنى «'''ايلافهم رحله الشتاء و الصيف '''» مى فهماند كه آن مفعول چيست ، و جمله «'''ايلافهم ...'''» بدل از جمله «'''ايلاف قريش '''» است ، و فاعل در «'''ايلافهم '''» نيز خداى سبحان ، و مفعول اولش ضمير جمعى است كه در ظاهر كلام آمده ، و به قريش بر مى گردد، و مفعول دومش كلمه «'''رحله ...'''» است ، و تقدير چنين است ، «'''لايلاف اللّه قريشا رحله الشتاء و الصيف - خداى سبحان با مرغان ابابيل آن دفاع را از خانه اش كرد، و به شما قريش اين عزت و احترام را ارزانى داشت تا شما قريش با رحلت زمستانى و تابستانى مانوس شويد، و امر معاشتان بگذرد'''».

فَلْيَعْبُدُوا رَب هَذَا الْبَيْتِ

حرف «'''فاء'''» در آغاز جمله «'''فليعبدوا'''» در اصطلاح ادبيات براى اين آمده كه مطلب بويى از شرطيت را داشته ، يعنى جا داشته كسى توهم كند كه پرستش رب اين بيت لابد شرايطى دارد كه با بودن آن شرايط بايد رب اين بيت را پرستيد، و با نبودنش نپرستند.

براى رفع اين توهم مى فرمايد «'''اگر در گذشته چنين كرديم و چنان شد و شما چنان بوديد و چنين شديد، كارى به گذشته نداريم ، گذشته هر چه بوده بايد امروز رب آن بيت را بپرستيد، كه شما را با ايام دو رحلت مانوس كرد، و در اين وظيفه هيچ شرطى در كار نيست '''». و يا بويى از تفصيل را داشته ، يعنى جا داشته توضيح دهد در چه حالى رب اين بيت را بپرستند، و در چه حالى نپرستند، و اين دو حال را از يكديگر جدا كند، چون جاى چنين توهمى بوده ، فرموده : نه ، تفصيلى در بين نيست ، در هر حالى كه پيش بيايد بايد رب اين بيت را بپرستيد، پس حرف فاء در اين آيه نظير حرف «'''فاء'''» در آيه «'''و لربك فاصبر'''» است .

و حاصل معناى آيات سه گانه اين است كه قريش بايد رب اين بيت را بپرستد، بخاطر اينكه رب اين بيت ايشان را با دو رحله تابستانى و زمستانى مانوس كرد، تا هم گردونه تجارت و زندگيشان بگردد، و هم در وطن ايمن باشند.

آنچه تاكنون گفته شد بر اين فرض بود كه سوره مورد بحث جداى از سوره فيل ، و سياقش مستقل از سياق آن باشد، و اما بر فرضى كه اين سوره جزو سوره فيل و متمم آن باشد، در اين فرض گفته اند حرف «'''لام '''» در كلمه «'''لايلاف '''» تعليلى و متعلق به مقدرى است كه مقام بر آن دلالت مى كند، و معنايش اين است كه : اگر ما اين رفتار را با اصحاب فيل كرديم ، نعمتى بود از ما به قريش ، اضافه بر نعمتهايى كه بر آنان انعام كرده بوديم ، و دو رحلت زمستانى و تابستانى به آنان داده بوديم ، پس گويا فرموده : نعمتى به سوى نعمت ديگر به ايشان داديم ، و لذا بعضى گفته اند: لام مذكور در آخر به معناى «'''الى - به سوى '''» منجر مى شود، و اين گفته «'''فراء'''» است .

و بعضى ديگر گفته اند: معنايش اين است كه : ما اين بلا را به سر اصحاب فيل آورديم تا قريش با شهر مكه مانوس شود و بتواند در آن شهر بماند، و يا اين كار را كرديم تا قريش را كه از ترس ابرهه از شهر گريخته بودند، دو باره به شهرشان علاقمند كنيم ، لذا لشكر ابرهه را هلاك كرديم ، و اين باعث شد كه قريش بيش از پيش به مكه و كعبه علاقمند شوند، و نيز محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) در آنجا متولد شود و سپس به عنوان رسولى بشير و نذير مبعوث گردد، ليكن اشكال در اين چند معنا در استفاده آنها از سياق است ، و اينكه اين معانى از كجاى سياق بر مى آيد.

الَّذِى أَطعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَ ءَامَنَهُم مِّنْ خَوْفِ

اين آيه اشاره است به منت واضحى كه در ايلاف دو رحلت وجود دارد، و نعمت ظاهرى كه نمى توانند آن را انكار كنند، و آن تامين معاش قريش ‍ و امنيت آنان است كه در سر زمينى زندگى مى كردند كه نه نانشان تامين بوده و نه جانشان ، و نه سرزمين خرمى بود كه ديگران بدانجا آيند، و نه جان ديگران در آنجا تاءمين مى شد پس بايد ربى را بپرستند كه اين چنين به بهترين وجه امورشان را تدبير نمود، و او همان رب بيت است .

بحث روائى