آل عمران ٩٥

قُلْ‌ صَدَقَ‌ اللَّهُ‌ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ‌ حَنِيفاً وَ مَا کَانَ‌ مِنَ‌ الْمُشْرِکِينَ‌

ترجمه

بگو: «خدا راست گفته (و اینها در آیین پاک ابراهیم نبوده) است. بنا بر این، از آیین ابراهیم پیروی کنید، که به حق گرایش داشت، و از مشرکان نبود!»

بگو: خداوند راست گفت. پس از آيين ابراهيم پيروى كنيد. كه حق گرا بود و از مشركان نبود

بگو: «خدا راست گفت، پس، از آيين ابراهيم كه حق‌گرا بود و از مشركان نبود، پيروى كنيد.

بگو: سخن خدا راست است، پس باید از آیین ابراهیم پیروی کنید که بر آیین پاک توحید بود و هرگز از مشرکان نبود.

بگو: خدا راست گفت [که خوراکی ها در آیین ابراهیم حرام نبوده]. بنابراین از آیین ابراهیم که یکتاپرست و حق گرا بود و از مشرکان نبود، پیروی کنید.

بگو: خدا راست مى‌گويد. آيين حنيف ابراهيم را پيروى كنيد و او از مشركان نبود.

بگو خداوند راست گفته است، از این روی از آیین ابراهیم که پاکدین بود و از مشرکان نبود، پیروی کنید

بگو: خدا راست گفت، پس آيين ابراهيم را پيروى كنيد كه حق‌گراى بود و از مشركان نبود.

بگو: خدا راست گفته است (و همه‌ی خوراکیها بر بنی‌اسرائیل حلال بوده است) بنابراین از آئین ابراهیم پیروی کنید که (بی‌آلایش بود و) به حق گرایش داشت و جزو مشرکان نبود.

بگو: «خدا راست گفت‌؛ پس از آیین [:روش] توحیدی ابراهیم - در حالی‌که از باطل رویگردان بود و از مشرکان نبود - پیروی کنید.»

بگو راست گفته است خدا پس پیروی کنید ملت ابراهیم یکتاپرست را و نبوده است از شرک‌ورزان‌

آل عمران ٩٤	آیه ٩٥	آل عمران ٩٦
سوره : سوره آل عمران نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مِلَّةَ»: دین و آئین. «حَنِیفاً»: حقگرا (نگا: بقره / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

قُلْ‌ إِنَّنِي‌ هَدَانِي‌ رَبِّي‌... (۵) ثُمَ‌ أَوْحَيْنَا إِلَيْکَ‌ أَنِ‌... (۵)

تفسیر

---

• آيات ۹۵ - ۹۲، سوره آل عمران
  
• ((بر)) به معناى توسع در خير است و اعم از خير اعتقادى و عملى مى باشد (لن تنالواالبرحتى ...)
  
• انفاق مال مورد علاقه از اركان ((بر)) است و مجاهدت در انفاقمال بيشتر و دشوارتر است
  
• شبهه اى كه مسيحيان در مساءله ((نسخ )) القاء مى كردند و پاسخ به آنها در آيه :((كل طعام كان حلا...))
  
• حاصل شبهه اى كه يهود به مؤ منين القاء مى كردند
  
• دو قول بى اعتبار در مورد شبهه القايى يهود در مورد تحريم اسرائيل برخى طعامها را بر خود :
  
• برسى گفتار ديگر مفسرين در خصوص اين آيه شريفه
  
• ظلم ، قبل از روشن شدن حقيقت براى ظالم ، محقق نمى شود
  
• بحث روايتى (روايتى درباره حرام نمودن اسرائيل گوشت شتر را بر خود)
  

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«95» قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ‌

(اى پيامبر!) بگو: خداوند راستگو است، پس از آيين ابراهيم حقگرا پيروى كنيد كه او از مشركان نبود.

نکته ها

«حَنيف» كسى است كه از گمراهى فاصله گرفته و به هدايت و راه راست، روى آورده است.

بت پرستان زمان پيامبر ادّعا داشتند كه بر آئين ابراهيم هستند و آن قدر بر اين ادّعا تبليغ و پافشارى كرده بودند كه ديگران، آنها را «حُنفا» يعنى پيروان ابراهيم شناخته و معرفى مى‌كردند. قرآن در آيات متعدد اين موضوع را نفى كرده است. «1» «ما كان من المشركين» «2»

پیام ها

1- اهل‌كتاب كه خود را پيرو ابراهيم مى‌دانند، بايد موحّد باشند، زيرا او مشرك نبود. «فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ ... وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ»

2- حق‌گرايى ابراهيم، آيين او را پايدار واستوار ساخت. «فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً»

---

«1». تفسير نمونه.

«2». آل عمران 67 و 95، انعام، 161 و نحل، 124.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌1، ص: 567

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (95)

(قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ) بعد از آن تعريض به مكذبان و مفتريان فرمايد:

قُلْ صَدَقَ اللَّهُ‌: بگو اى پيغمبر، راست و درست فرمود خداى تعالى در خبر تحريم، يعنى ثابت شد در آنچه نازل فرمود؛ و دروغ شما در آنچه دعوى مى‌كنيد نيز مبين گشت. فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ‌: پس پيروى كنيد ملت حضرت ابراهيم عليه السّلام، حَنِيفاً: در حالتى كه ميل كننده بود از اديان باطله به دين اسلام.

مراد آنست كه تابع اسلام شويد كه در اصل، ملت حضرت ابراهيم عليه السّلام بوده، تا رهائى يابيد از يهوديت و وبال آن. وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ‌: و نبود آن حضرت از شرك آرندگان.

تبصره: ملّت در اصل، عبارت است از آنچه را كه تشريع فرموده خداى تعالى بر بندگان بر السنه انبياى عظام، تا توصل جويند به سبب آن به قرب حضرت رحمان، و استعمال مى‌شود در جمله‌اى از شرايع؛ و لذا چون شمّه‌اى‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 181

از سنت حضرت ابراهيم عليه السّلام در اين امت امضاء گرديده، از اين جهت ملّت را انتساب به آن حضرت دهند، و گويند: ملّت ابراهيم عليه السّلام. و آن ده چيز باشد: پنج در سر، و پنج در بدن. و در آيه شريفه، ملت ابراهيم عبارت از اسلام است كه در نهايت استقامت و خالى از اعوجاج است، و لهذا به «حنيف» وصف فرموده. عياشى از حبابة الوالبيه روايت نموده، شنيدم حضرت حسين بن على عليهما السّلام را مى‌فرمود: ما اعلم احدا على ملّة ابراهيم الّا نحن و شيعتنا. «1» نيست هيچ كس بر ملت حضرت ابراهيم، مگر ما و شيعيان ما. و آيه: وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ‌، تعريض است به شرك يهود و كسانى كه از ملت آن حضرت، كه دين اسلام است اعراض كنند.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (95)

ترجمه‌

بگو راست گفت خدا پس متابعت كنيد ملت ابراهيم را كه حق پرست بوده و نبود از مشركان.

تفسير

پس از ثبوت حدوث محرمات در تورية و وضوح بطلان دعوى يهود خداوند به پيغمبر فرمود بگو بآنها ديديد راست گفت خدا و دروغ گفتيد شما پس بيائيد متابعت ملت ابراهيم را نمائيد كه دين اسلام است و تهمت شرك بچنين پيغمبر عظيم الشأنى مبنديد او از مشركين نبود بلكه مسلمان بود چنانچه گذشت چگونه سزاوار است نسبت همدينى با مشركين را بكسى داد كه مؤسس اساس توحيد در دنيا بوده و حنيف بودن كه عبارت از اعراض از هر باطلى و ميل بحق است شعار اوست و دين اسلام اصولا و فروعا مطابق با ملت اوست‌

---

جلد 1 صفحه 459

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قُل‌ صَدَق‌َ اللّه‌ُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبراهِيم‌َ حَنِيفاً وَ ما كان‌َ مِن‌َ المُشرِكِين‌َ (95)

بگو بيهود و نصاري‌ ‌که‌ خداوند راست‌ فرموده‌ ‌در‌ ‌آيه‌ قبل‌ كُل‌ُّ الطَّعام‌ِ كان‌َ حِلًّا لِبَنِي‌ إِسرائِيل‌َ الايه‌ ‌پس‌ بايد ‌شما‌ متابعت‌ كنيد ملّة ابراهيم‌ ‌را‌ ‌که‌ مستقيم‌ ‌بود‌ و نبود ‌از‌ مشركين‌.

گذشت‌ ‌در‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ما كان‌َ إِبراهِيم‌ُ يَهُودِيًّا وَ لا نَصرانِيًّا وَ لكِن‌ كان‌َ حَنِيفاً مُسلِماً الاية آل‌ عمران‌ ‌آيه‌ 60، ‌که‌ يهود مدّعي‌ بودند ‌که‌ ابراهيم‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ‌بر‌ دين‌ يهود بوده‌ و نصاري‌ مدّعي‌ بودند ‌که‌ ‌بر‌ دين‌ نصاري‌ بوده‌ و ‌در‌ قرآن‌ ميفرمايد وَ ما أُنزِلَت‌ِ التَّوراةُ وَ الإِنجِيل‌ُ إِلّا مِن‌ بَعدِه‌ِ آل‌ عمران‌ ‌آيه‌ 58، و گذشت‌ ‌که‌ مراد ‌از‌ (حنيف‌) خالي‌ بودن‌ ‌از‌ افراط يهود و تفريط نصاري‌ بلكه‌ حد وسط ‌که‌ استقامت‌ ‌باشد‌ ‌که‌ معني‌ حنيف‌ ‌است‌ و تسليم‌ اوامر و تقديرات‌ الهي‌ ‌که‌ معناي‌ مسلم‌ ‌است‌ و ‌از‌ ‌اينکه‌ جهت‌ دين‌ مقدس‌ نبوي‌ دين‌ اسلام‌ شد زيرا خالي‌ ‌از‌ افراط ‌است‌ ‌که‌ احكام‌ سخت‌ و صعب‌ و طاقت‌ فرسا ندارد چنانچه‌ يهود دارند، و ‌از‌ تفريط ‌که‌ هيچگونه‌ حكمي‌ نباشد و بنده‌گان‌ ‌در‌ شهوتراني‌ و بي‌بند و باري‌ آزاد باشند چنانچه‌ مسلك‌ نصاري‌ ‌است‌ بلكه‌ دين‌ سمحه‌ و سهله‌ ‌است‌ يُرِيدُ اللّه‌ُ بِكُم‌ُ اليُسرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُم‌ُ العُسرَ حج‌ ‌آيه‌ 77.

جلد 4 - صفحه 287

وَ ما كان‌َ مِن‌َ المُشرِكِين‌َ ‌در‌ ‌اينکه‌ جمله‌ تعريض‌ ‌بر‌ يهود و نصاري‌ ‌است‌ ‌که‌ ابراهيم‌ ‌را‌ نسبت‌ بخود ميدهند خداوند سلب‌ ‌اينکه‌ نسبت‌ ‌را‌ ميفرمايد ‌به‌ اينكه‌ يهود و نصاري‌ خالي‌ ‌از‌ شرك‌ نبودند يك‌ جا ميگويند اجعَل‌ لَنا إِلهاً كَما لَهُم‌ آلِهَةٌ اعراف‌ ‌آيه‌ 134، يك‌ جا ميگويند عُزَيرٌ ابن‌ُ اللّه‌ِ توبه‌ ‌آيه‌ 30، يك‌ جا گوساله‌ پرستيدند بلكه‌ ‌بعد‌ ‌از‌ موسي‌ تقلب‌ ‌در‌ شرك‌ داشتند ‌تا‌ زمان‌ عيسي‌ و ‌بعد‌ چنانچه‌ ‌از‌ كتب‌ وحي‌ خودشان‌ استفاده‌ ميشود و مكرر تذكر داده‌ايم‌. و ‌در‌ مذهب‌ نصاري‌ اصل‌ دين‌ ‌آنها‌ ‌بر‌ تثليث‌ ‌است‌ خداوند ميفرمايد ابراهيم‌ مشرك‌ نبوده‌ بلكه‌ يكتا موحّد بوده‌، يك‌ جا ميفرمايد إِنِّي‌ وَجَّهت‌ُ وَجهِي‌َ لِلَّذِي‌ فَطَرَ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ حَنِيفاً وَ ما أَنَا مِن‌َ المُشرِكِين‌َ انعام‌ ‌آيه‌ 79، يك‌ جا ميفرمايد أَم‌ كُنتُم‌ شُهَداءَ إِذ حَضَرَ يَعقُوب‌َ المَوت‌ُ إِذ قال‌َ لِبَنِيه‌ِ ما تَعبُدُون‌َ مِن‌ بَعدِي‌ قالُوا نَعبُدُ إِلهَك‌َ وَ إِله‌َ آبائِك‌َ إِبراهِيم‌َ وَ إِسماعِيل‌َ وَ إِسحاق‌َ إِلهاً واحِداً وَ نَحن‌ُ لَه‌ُ مُسلِمُون‌َ بقره‌ ‌آيه‌ 127، و ‌غير‌ اينها ‌از‌ آيات‌ وارده‌ ‌در‌ شأن‌ ابراهيم‌ ‌عليه‌ السّلام‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 95)- در این آیه روی سخن را به پیامبر کرده می‌گوید: «بگو: خدا راست گفته (و اینها در آیین پاک ابراهیم نبوده است) بنابراین، از آیین ابراهیم پیروی کنید که به حق گرایش داشت و از مشرکان نبود» (قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ).

---

(1) عرق النساء یک نوع بیماری عصبی است که امروز به آن «سیاتیک» می‌گویند. [....]

ج1، ص310

اکنون که می‌بینید من در دعوت خود صادق و راستگویم، پس از آیین من که همان آیین پاک و بی‌آلایش ابراهیم است پیروی کنید. او هرگز از مشرکان نبود و این که مشرکان عرب خود را بر آیین او می‌دانند کاملا بی‌معنی است، «بت پرست» کجا و «بت شکن» کجا!

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، بیانگر راستین حقایق تورات، در مورد خوردنیهاى حلال و حرام (کلّ الطعام کان ... قل صدق اللّه)

۲ - دعوت خداوند از مردم، براى پیروى از آیین ابراهیم (ع) (فاتّبعوا ملّة ابراهیم حنیفاً)

۳ - اسلام، آیین ابراهیمى (فاتّبعوا ملّة ابراهیم) به جاى پیروى از اسلام، پیروى از آیین ابراهیم را دستور داده است.

۴ - حلّیت کلیه خوردنیها در آیین ابراهیم (ع) (کُلُّ الطعام کان حلا لبنى اسرائیل ... فاتّبعوا ملّة ابراهیم) بنابراینکه استثناء در «الاّ ما حرّم» استثناء منقطع باشد.

۵ - ابراهیم (ع)، در مسیر حق و به دور از هر کجى و انحراف (فاتّبعوا ملّة ابراهیم حنیفاً) حنیف یعنى: کسى که از گمراهى فاصله گرفته و به هدایت و راه راست روى آورده است.

۶ - ابراهیم (ع)، هیچگاه مشرک نبوده است. (و ما کان من المشرکین)

۷ - یهودیان عصر پیامبر (ص)، داراى اعتقادات شرک آلود (و ما کان من المشرکین) نفى شرک از ابراهیم (ع)، تعریضى به یهودیان است.

موضوعات مرتبط

• ابراهیم (ع): ۳ حنیف بودن ابراهیم (ع) ۵ ; اسلام و دین ابراهیم (ع) ۳ ; دین ابراهیم (ع) ۲، ۴ ; نفى شرک از ابراهیم (ع) ۶
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۷
• تورات: حقایق تورات ۱
• خوردنیها و آشامیدنیها: ۱، ۴
• خیر: دعوت به خیر ۲
• شرک: ۶
• یهود: عقاید یهود ۷