تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۲: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

<span id='link18'><span>

==آيات ۱۲ - ۲۲، سوره مؤ منون ==

وَ عَلَيهَا وَ عَلى الْفُلْكِ تحْمَلُونَ(۲۲)

ترجمه آيات

بيان آيات

بعد از آنكه خداى سبحان رستگارى مؤ منين را به خاطر اوصافى كه دارند بيان فرمود، به شرح خلقتشان و نعمت هايى كه به آنان ارزانى داشته كه چگونه تدبير امورشان را كرده و تدبير خود را با خلقت خود توام ساخته ، مى پردازد تا معلوم شود اوست رب انسان و رب هر موجود ديگر، و بر همه واجب است كه تنها او را بپرستند و شريكى برايش نگيرند.

در مجمع البيان مى گويد: كلمه «'''سلاله '''» اسم براى هر چيزى است كه از چيزى كشيده و بيرون آورده شود، بر وزن «'''كساحة '''» كه اسم است براى چيزى كه جاروب شود.

مراد از «'''انسان '''» در آيه : «'''و لقد خلقنا الانسان من سلاسة من طين '''»

ب ا اين بيان روشن مى شود اينكه بعضى از مفسرين گفته اند منظور از انسان جنس بنى آدم است . و قول بعضى ديگر كه گفته اند ((منظور از انسان خود آدم (عليه السلام ) است )) صحيح نيست .

كلمه «'''خلق '''» - به طورى كه گفته اند - در اصل به معناى تقدير و اندازه گيرى بوده ، مثلا وقتى مى گويند: «'''خلق الثوب '''» معنايش اين است كه پارچه را براى بريدن اندازه گيرى كردم . پس ، معناى آيه اين مى شود كه : ما انسان را در آغاز از چكيده و خلاصه اى از اجزاى زمين كه با آب آميخته بود اندازه گيرى كرديم .

«'''نطفه '''» به معناى آبى اندك است كه بسيار اطلاق مى شود بر مطلق آب . و كلمه «'''قرار'''» مصدر است كه از آن معناى قرارگاه اراده شده تا مبالغه را برساند، و منظور از «'''قرارگاه مكين '''» رحم زنان است كه نطفه در آن قرار مى گيرد. و كلمه «'''مكين '''» صفت رحم است ، و توصيف رحم به مكين يا از اين جهت است كه تمكن نگهدارى و حفظ نطفه را از فساد و هدر رفتن دارد و يا از اين باب است كه نطفه در آن ، تمكن زيست دارد.

و معناى جمله اين است كه : سپس ، ما انسان را نطفه اى كرديم كه در رحم متمكن باشد، همچنان كه آن را در اول از خلاصه اى از گل درست كرديم . و اين تعبير مى رساند كه : ما طريق خلقت انسان را از آن شكل به اين شكل مبدل نموديم .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۵ صفحه :۲۵ </center>

بيان مفردات آيه در جزء پانزدهم سوره حج جلد قبلى اين كتاب گذشت و در اينكه فرموده : «'''فكسونا العظام لحما'''» استعاره اى است به كنايه اى لطيف .

مقصود از اينكه فرمود: «'''ثم انشاءناه خلقا آخر'''» و معنايى كه تعبير به انشاء افاده مىكند.

كلمه «'''انشاء'''» به طورى كه راغب مى گويد به معناى ايجاد چيزى و تربيت آن است ، همچنان كه «'''نشاء'''» و «'''نشاة '''» به معناى احداث و تربيت چيزى است و از همين جهت به جوان نورس مى گويند: «'''ناشى ء'''»

در اين جمله سياق را از خلقت ، به انشاء تغيير داده و فرموده : «'''ثم انشاناه خلقا آخر'''» با اينكه ممكن بود بفرمايد: «'''ثم خلقناه ...'''» و اين به خاطر آن است كه دلالت كند بر اينكه آنچه به وجود آورديم چيز ديگرى ، و حقيقت ديگرى است غير از آنچه در مراحل قبلى بود، مثلا، علقه هر چند از نظر اوصاف و خواص و رنگ و طعم و شكل و امثال آن با نطفه فرق دارد الا اينكه اوصافى كه نطفه داشت از دست داد و اوصافى همجنس آن را به خود گرفت . خلاصه ، اگر عين اوصاف نطفه در علقه نيست ليكن در همجنس آن هست مثلا اگر سفيد نبود قرمز مى باشد و هر دو از يك جنسند به نام رنگ ، به خلاف اوصافى كه خدا در مرحله اخير به آن داده و آن را انسان كرده كه نه عين آن اوصاف در مراحل قبلى بودند و نه همجنس آن ، مثلا در «'''انشاء'''» اخير، او را صاحب حيات و قدرت و علم كرد. آرى ، به او جوهره ذاتى داد (كه ما از آن تعبير مى كنيم به «'''من '''» ) كه نسخه آن در مراحل قبلى يعنى در نطفه و علقه و مضغه و عظام پوشيده به لحم ، نبود همچنان كه در آن مراحل ، اوصاف علم و قدرت و حيات نبود، پس در مرحله اخير چيزى به وجود آمده كه كاملا مسبوق به عدم بود يعنى هيچ سابقه اى نداشت .

و اين همان حقيقتى است كه از آيه «'''و قالوا ءاذا ضللنا فى الارض ءانا لفى خلق جديد بل هم بلقاء ربهم كافرون قل يتوفاكم ملك الموت الذى و كل بكم '''» هم استفاده مى شود. پس آنكه ملائكه در حين مرگ او را مى گيرند آن انسان است ، و آنچه در قبر متلاشى مى شود و مى پوسد، آن بدن انسان است ، نه خود انسان .

در آيه مورد بحث چند گونه حرف عطف به كار برده شده ، چند جا با «'''ثم '''» عطف شده ، و چند جا با «'''فاء'''» بعضى از مفسرين در وجه آن گفته اند: مواردى كه با «'''ثم '''» عطف شده معطوف كاملا با معطوف عليه مغايرت دارد، مانند سه جمله «'''ثم جعلناه نطفة '''» و «'''ثم خلقنا النطفة علقة '''» و «'''ثم انشاناه خلقا آخر'''» و مواردى كه با فاء عطف شده آن مغايرت را ندارد مانند سه جمله «'''فخلقناالعلقة مضغة '''»، «'''فخلقنا المضغة عظاما و فكسونا العظام لحما'''»

معناى «'''بركت '''» و اينكه فرمود: «'''فتبارك الله احسن الخالقين '''».

راغب مى گويد: اصل ماده «'''برك '''» - با فتح باء و سكون راء وكاف - به معناى سينه شتر است . وقتى مى گويند «'''برك البعير'''» معنايش ‍ اين است كه شتر، زانو به زمين زد و از همين معنا، معناى لزوم را اعتبار كرده اند. و نيز مى گويد: آب انبار را هم از اين جهت «'''بركه '''» به كسر باء و سكون راء - مى گويند كه آب در آن توقف مى كند. بركت را هم كه به معناى خير الهى است از اين جهت كه نحوه ثبوتى دارد بركت گفته اند. و «'''مبارك '''» به چيزى مى گويند كه آن خير الهى در آن باشد.

==اشاره به اينكه خلقت اختصاص به خداى تعالى ندارد ==

و از اينكه فرمود: او بهترين خالق ها است فهميده مى شود كه خلقت تنها مختص به او نيست و همينطور هم هست ، چون همانطور كه قبلا هم گفتيم كه خلقت به معناى تقدير است و تقدير يعنى مقايسه چيزى با چيز ديگر و اين اختصاص به خداى تعالى ندارد، علاوه بر اين ، در كلام خود خداى عزوجل خلقت به غير خدا هم نسبت داده شده ، آنجا كه فرموده : «'''و اذ تخلق من الطين كهيئه الطير'''» و نيز فرموده : «'''و تخلقون افكا'''»

اين جمله بيان آخرين مراحل تدبير الهى است و مى رساند كه مرگ از مراحلى است كه در مسير تقدير به طور وجوب و حتم بايد باشد و همه بايد آن را طى كنند. و همان طور كه قبلا گذشت مرگ يكى از حقايق است ، همچنان كه فرموده : «'''كل نفس ذائقة الموت و نبلوكم بالشر و الخير فتنة '''»

و اين همان تماميت تدبير و آخرين نقطه در مسير آدمى است ، چون هر كه بدانجا قدم بگذارد ديگر بيرون شدنى نيست .

مقصود از «'''طرائق '''» در آيه : «'''و لقد خلقنا فوقكم سبع طرائق '''».

مراد از طرائق هفتگانه به قرينه كلمه «'''فوقكم '''» آسمانهاى هفتگانه است و اگر آسمانها را «'''طرائق '''» (جمع طريقه ، يعنى راه هاى عبور و مرور) ناميده از اين باب است كه آسمانها محل نازل شدن امر از ناحيه خدا به سوى زمين است ، همچنان كه فرموده : «'''يتنزل الامر بينهن '''» و نيز فرموده : «'''يدبّر الامر من السّماء الى الارض ثم يعرج اليه '''»

و معناى آيه اين است كه : ما آبى به اندازه - كه همان آب باران باشد - از جهت بالا نازل مى كنيم و در زمين ساكنش مى سازيم - يعنى در انبارهاى زير زمينى ذخيره اش مى كنيم و به صورت چشمه سارها و نهرها و چاه ها، از كوهها و زمينهاى هموار بيرونش مى دهيم ، در حالى كه ما مى توانستيم آن را از بين ببريم ، به طورى كه شما نفهميد.

[[رده:تفسیر المیزان]]