۱۶٬۲۸۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۴: | خط ۴: | ||
آنچه تا | آنچه تا اين جا گفته شد، دو نكته را روشن ساخت: | ||
نكته اول اين كه: مراد از «توفيه اعمال» و پرداخت كامل اعمال به آنان، پرداخت كامل نتايج اعمال آنان و رساندن آثارى است كه اعمالشان به حسب نظام اسباب و مسببات دارد. نه آن نتايجى كه خود آنان از اعمالشان در نظر داشتند، و به اميد رسيدن به آن نتايج، زحمت اعمال را تحمل كردند. | |||
دليلش هم اين است كه: در اين نشئه، از هر عملى، آن نتيجه اى عايد صاحب عمل مى شود كه همه اسباب و عوامل دست اندركار آن عمل، براى آن عمل معين كرده اند. نه آن نتيجه اى كه صاحب عمل در نظر گرفته، و بر اين حساب، بايد دانست كه چنين نيست كه هر كس به هر آرزویى كه دارد برسد، بلكه به آن نتايجى می رسد كه عوامل مؤثر در زندگى و افعال او معين كرده باشند. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۱ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۱ </center> | ||
و خداى تعالى در جاى | و خداى تعالى در جاى ديگر، از كلام مجيدش، از اين حقيقت اين طور تعبير كرده كه: «وَ مَن كَانَ يُرِيدُ حَرثَ الدُّنيَا نُؤتِهِ مِنهَا وَ مَا لَهُ فِى الآخِرَةِ مِن نَصِيبٍ». ملاحظه مى كنيد كه در اين آيه نفرموده: «نُؤتِهِ إيَّاهُ» - ما هر منظورى كه داشته به او می دهيم، بلكه فرموده: «نُؤتِهِ مِنهَا: پاره اى از آن بهره ها را به او می دهيم». | ||
و | و باز، در جاى ديگر فرموده: «مَن كَانَ يُرِيدُ العَاجِلَةَ عَجَّلنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لِمَن نُرِيدُ ثُمَّ جَعَلنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصلَيهَا مَذمُوماً مَدحُوراً»، كه در اين آيه، علاوه بر آن نكته اى كه در آيه قبلى بود، اين بيان اضافى را هم دارد كه چنان نيست كه هر كس، هر چه بخواهد و به همان مقدار كه خواسته به او مى رسد، بلكه زمام امور دنيا، به دست خداى سبحان است، و طبق آنچه سنت اسباب بر آن جريان دارد، به هر كس، هر مقدار كه بخواهد، مى دهد و هرچه را نخواهد، نمی دهد. هر كه را كه بخواهد، مقدم می دارد و هر كه را بخواهد، عقب می اندازد. | ||
نكته دوم | نكته دوم اين كه: اين دو آيه، يعنى آيه: «مَن كَانَ يُرِيدُ الحَيَوةَ الدُّنيَا وَ زِينَتَهَا نُوَفَّ إلَيهِم أعمَالَهُم» - تا آخر آيه بعدى - حقيقتى از حقايق الهى را بيان می كند. | ||
<span id='link177'><span> | <span id='link177'><span> | ||
<span id='link178'><span> | <span id='link178'><span> | ||
==بحث روایتی: (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته ) == | ==بحث روایتی: (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته ) == | ||
مرحوم | مرحوم كلينى، در كافى، در ذيل آيه: «ألَا إنَّهُم يَثنُونَ صُدُورَهُم»، به سند خود، از ابن محبوب، از جميل بن صالح، از سدير، از ابى جعفر، امام باقر «عليه السلام» روايت كرده كه فرمود: | ||
جابر بن عبداللّه به من خبر داد كه مشركان، وقتى پيرامون كعبه به رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» بر مى خوردند، بعضى ها، سر و كمر خود را اين طور خم مى كردند و جامه اى به سر خود مى انداختند، تا رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم»، آن ها را نبيند. در اين باره بود كه خداى عزّوجل، اين جمله را نازل كرد: «ألَا إنَّهُم يَثنُونَ...». | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۲ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۲ </center> | ||
و در الدر المنثور است كه ابن ابى شيبه و ابن منذر و ابن ابى حاتم و | و در الدر المنثور است كه ابن ابى شيبه و ابن منذر و ابن ابى حاتم و ابوالشيخ، از ابى رزين روايت كرده كه گفت: يكى از مشركان، كمر خود را خم می كرد و خود را با جامه اش پنهان می ساخت. | ||
و در مجمع | و در مجمع البيان، از على بن الحسين و ابى جعفر و جعفر بن محمد روايت شده كه فرمود: كلمۀ «يَثنُونِى» بر وزن «يَفُعوعَل» است. | ||
<span id='link179'><span> | <span id='link179'><span> | ||
امام | و در تفسير عياشى، از محمّد بن فضيل، از جابر، از ابى جعفر «عليه السلام» روايت شده كه فرمود: | ||
مردى از باديه نشينان، نزد رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» آمد و عرضه داشت: يا رسول اللّه! من داراى پسران و دختران و برادران و خواهران و پسر زاده ها و دختر زاده ها و برادر زاده ها و خواهر زاده هایى هستم، و زندگى بر ما خفيف است - يعنى در سطحى بسيار پايين زندگى مى كنيم - اگر صلاح می دانى، دعا كن خداى تعالى، به زندگى ما وسعت و گشايشى دهد. | |||
امام «عليه السلام» فرمود: وقتى كلام آن مرد به اين جا رسيد، گریه اش گرفت و مسلمانان به حال او رقت كردند. رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم»، اين آيه را تلاوت فرمود: «وَ مَا مِن دَابَّةٍ فِى الأرضِ إلّا عَلَى اللّهِ رِزقُهَا وَ يَعلَمُ مُستَقَرَّهَا وَ مُستَودَعَهَا كُلٌّ فِى كِتَابٍ مُبِين». | |||
آنگاه فرمود: هر كس كه اين گونه شكم هاى گرسنه را كه رزقشان از ناحيه خداى تعالى ضمانت شده، تكفل كند، خداى تعالى، رزق او را ريزان كند، آن چنان كه آب در سراشيبى فرو مى ريزد. آنگاه رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» دعا كرد و مسلمانان آمين گفتند. | |||
امام باقر «عليه السلام» سپس فرمود: شخصى كه آن مرد را در زمان عُمَر ديده و حال او را پرسيده بود، به من گفت كه آن مرد در جوابم گفت: «بعد از دعاى رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم»، داراى بهترين وضع شدم. وضعم در ميان افرادى كه خدا رزق حلالشان داده، از همه بهتر و مالم از همه بيشتر است». | |||
و در الدر المنثور است كه حكيم ترمذى، در كتاب «نوادر الاصول» خود، و حاكم - وى حديث را صحيح دانسته - و ابن مردويه و بيهقى، در كتاب «شعب الايمان»، از ابن مسعود، از رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» روايت كرده اند كه گفت: | |||
رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» فرمود: وقتى مقدر شده باشد كه يكى از شما در سرزمينى از دنيا برود، براى او حاجتى پيش مى آيد كه مجبور شود به آن سرزمين سفر كند و سفر خواهد كرد، تا آخرين گامى كه مقدر شده بردارد، بر مى دارد. آنگاه در همان نقطه قبض روح و آن زمين، در روز قيامت، او را بيرون مى اندازد و مى گويد: پروردگارا! اين آن امانتى است كه به من سپردى. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۳ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۳ </center> | ||
مؤلف: تفسير بودن اين روايت، براى آن آيه، خيلى روشن نيست. | |||
و در | و در كافى، به سند خود، از ابوحمزه ثمالى، از امام باقر «عليه السلام» روايت كرده كه فرمود: رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» در حجة الوداع فرمود: | ||
مردم! آگاه باشيد كه جبرئيل (روح الامين) به دلم انداخت كه هيچ انسانى از دنيا نمى رود، مگر بعد از آن كه رزقى كه برايش معين شده، تا به آخر خورده باشد. بنابراين، از خدا بترسيد و در طلب رزق، معتدل باشيد و دير رسيدن چيزى از رزق، شما را واندارد به اين كه آن را با ارتكاب يكى از گناهان طلب كنيد. زيرا خداى تعالى، ارزاق را كه بين خلق خود تقسيم كرده، حلالش را تقسيم كرده، نه حرامش را. | |||
و | بنابراين، هر كس از خدا پروا كند و خويشتندار باشد، خداى عزوجل، رزق او را از راه حلال مى رساند و هر كس پردۀ پوشش خدایى را پاره كند و رزق خويش را از راه غير مشروع به دست بياورد، خداى تعالى، از باب قصاص، همان مقدار از رزق حلال او را دريغ نموده، در عين حال در حساب او، محاسبه مى كند. | ||
مؤلف : اين روايت از رسول خدا | مؤلف: اين روايت از روايات مشهورى است، كه هم عامه و هم خاصه، به طرقى بسيار، آن را روايت كرده اند. | ||
و در تفسير عياشى، از ابى الهذيل، از امام صادق «عليه السلام» روايت شده كه فرمود: | |||
خداى سبحان، ارزاق را بين بندگانش تقسيم نمود و مقدار بسيارى را زيادى آورده، كه آن را بين هيچ كس تقسيم نكرده و آيه «وَ اسئَلُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ»، به همين زيادت اشاره نموده، مى فرمايد: از آنچه خداى تعالى زيادى آورده، درخواست كنيد. | |||
مؤلف: اين روايت، از رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» نيز نقل شده، و ما در تفسير آيه شريفه: «وَ تَرزُقُ مَن تَشَاءُ بِغَيرِ حِسَاب»، و آيه شريفه: «وَ اسئَلُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ»، پاره اى روايات در اين معنا آورديم. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۴ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۴ </center> | ||
و در | و در كافى، از امام صادق «عليه السلام» روايت شده كه فرمود: اميرالمؤمنين، بارها مى فرمود: بدانيد و به يقين بدانيد كه خداى عزوجل، به هيچ بنده اى، هر قدر هم تلاشگر باشد و هر قدر زرنگى و چاره انديشى اش عظيم باشد و بسيار حيله گر و نيرنگباز باشد، اجازه نمى دهد از مقدراتى كه او در ذكر حكيم برايش تقدير كرده، پيشى گرفته و آن مقدرات را تغيير دهد. | ||
ايّها الناس! هيچ انسانى به علت مهارتش نمى تواند پشيزى از آنچه برايش مقدر شده، زيادتر به دست آورد و هيچ انسانى به علت حماقت و كودنى اش، پشيزى از آنچه برايش مقدر شده، كمتر نمى گيرد. و بنابراين، كسى كه به اين دو نكته، علم و اعتقاد داشته و بر طبق آن عمل كند، در به دست آوردن بهره اش از ساير مردم راحت تر است، و كسى كه به اين معانى علم دارد، وليكن بر طبق آن عمل نمى كند، در خسارتش از همه مردم، خاسرتر و زيانكارتر است. و چه بسيار افرادى كه غرق نعمت اند، ولى خدا به منظور استدراج غرق نعمتشان كرده، و چه بسيار گرفتاران و تهیدستانى كه خدا خيرشان را در تهیدستى ديده. | |||
بنابراين، اى تلاشگر! در تلاش خود از خدا پروا داشته باش و در شتابت كوتاه بيا، و از خواب غفلتت بيدار شو، و در آنچه از ناحيه خداى عزوجل، به زبان پيامبر گرامى اش جارى شده، تفكر كن... | |||
<span id='link180'><span> | <span id='link180'><span> | ||
و در كافى، به سند خود، از ابن ابى عمير، از عبداللّه بن حجاج، از امام صادق «عليه السلام» روايت كرده كه فرمود: | |||
محمّد بن منكدر، بارها مى گفت من خيال نمى كردم كه على بن الحسين «عليه السلام»، فرزندى از خود به يادگار خواهد گذاشت كه از خودش بهتر باشد، و چون فرزندش، محمّد بن على را ديدم، رفتم تا او را موعظه اى كنم، ولى او مرا موعظه كرد. | |||
دوستانش از او پرسيدند: به چه چيز تو را موعظه كرد؟ | |||
گفت: روزى كه هوا بسيار گرم بود، به اطراف مدينه رفتم و به ابوجعفر محمّد بن على، كه مردى تنومند بود، برخوردم و ديدم كه به دست دو غلام و يا آزاد شده سياه تكيه كرده است. در دل با خود گفتم سبحان اللّه! مرد محترمى از محترمين قريش، در اين ساعت روز و با چنين حالتى، به دنبال دنيا برخاسته، جا دارد او را موعظه اى كنم و حتما اين كار را خواهم كرد. | |||
لاجرم به نزديكش رفته، سلام كردم. ايشان در حالى كه عرق از سر و رويش مى ريختف با حالتى كه بيانگر بى مهرى بود، جواب سلامم را داد. | |||
عرض كردم: خدا تو را اصلاح كند! آيا اين درست است كه مردى محترم از شيوخ قريش، در اين ساعت و با اين حالت در طلب دنيا باشد؟ و آيا اگر در همين حال اجلت فرارسد، فكر می كنى كه در چه حالى از دنيا رفته باشى؟ | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۵ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۵ </center> | ||
فرمود: اگر مرگ من در اين ساعت برسد، در حالى رسيده كه من مشغول طاعت خداى عزوجل هستم و خود و عيالم را از تو و از مردم بى نياز مى كنم. ترس من، تنها از اين است كه مرگم در حالى برسد كه مشغول گناهى از گناهان باشم. | |||
گفتم: بله، خدا رحمتت كند، تو درست گفتى. من آمدم تو را موعظه كنم، تو مرا موعظه كردى. | |||
و در | و در همان كتابف از عبدالاعلى، مولاى آل سام روايت كرده كه گفت: | ||
روزى تابستانى كه هوا بسيار گرم بود، در يكى از راه هاى مدينه، به امام صادق «عليه السلام» برخورده، عرض كردم: فدايت شوم! آيا با آن وضعى كه نزد خداى تعالى و با آن قرابتى كه نسبت به رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» دارى، در مثل چنين روزى، چرا خود را به زحمت مى اندازى؟ فرمود: اى عبدالاعلى! به طلب رزق برخاسته ام تا از كسى مثل تو بى نياز باشم. | |||
ممكن هم هست حرف | مؤلف: بين اعتقاد به اين كه رزق تقسيم شود، و بين امر به طلب رزق، منافاتى نيست و اين معنا روشن است. | ||
و در الدر المنثور است كه طيالسى و احمد و ترمذى - وى حديث را حسن دانسته - و ابن ماجه و ابن جرير و ابن منذر و ابوالشيخ، در كتاب «العظمة»، و ابن مردويه و بيهقى، در كتاب «الاسماء و الصفات»، از ابى رزين روايت كرده اند كه گفته است: | |||
به رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» عرضه داشتم: پروردگار ما، قبل از آن كه خلق خود را بيافريند، كجا بود؟ فرمود: در عمائى بود كه ماتحت و مافوق آن هوا بود، و عرش خود را بر آب خلق كرد. | |||
مؤلف: كلمۀ «عماء»، به معناى ابر و مه غليظى است كه جلو ديد چشم را بگيرد، و كلمه «ما» در «ماتحت و مافوق»، موصوله است، و مراد از «هوا»، فضایی است كه از هر چيز خالى باشد، همچنان كه در جمله «أفئِدَتُهُم هَوَاء: دل هايشان خالى است»، به اين معنا آمده. | |||
ممكن هم هست حرف «ما» نافيه و كلمۀ «هواء»، به همان معناى معروفش باشد، كه در اين صورت منظور از آن جمله، اين مى شود كه: خداى تعالى، در عمائى بود كه مانند ساير عماءها (ابرها)، بالا و پایينش را هواء احاطه نداشت. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۶ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۰ صفحه ۲۶۶ </center> | ||
و لذا آن را توجيه كرده اند به | و اين روايت از روايات تجسم است (كه يا بايد طرح و طرد شود، و يا توجيه گردد)، و لذا آن را توجيه كرده اند به اين كه: تعبير به «عماء»، كنايه است از غيب ذات، كه ديدگان از ديدنش ناتوان و عقول از دركش حيرانند. | ||
و در همان كتاب است كه احمد، بخارى، ترمذى، نسائى و ابوالشيخ، در كتاب «العظمة»، و ابن مردويه و بيهقى، در كتاب «الاسماء و الصفات»، همگى از عمران بن حصين روايت كرده اند كه گفت: | |||
اهل يمن به رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» عرضه داشتند: يا رسول اللّه! بما خبر بده از اول اين امر كه چگونه بوده است؟ فرمود: خداى تعالى، قبل از هر چيز بود، و در آن هنگام، عرش او بر آب بود، و در «لوح محفوظ»، ذكر همه چيز را نوشت و آنگاه آسمان ها و زمين را خلق كرد. | |||
(در اين هنگام شخصى) ندا در داد كه: اى پسر حصين! ماده شترت رفت. من (رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» و مردم يمن را ترك گفته)، به دنبال شترم روانه شدم. ديدم حيوان به طمع آب، سراب هایى را كه در بيابان از دور مى بيند، تعقيب مى كند، و خلى متأسف شدم و دلم مى خواست از شترم چشم پوشى كرده، خود را به حضور رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» برسانم. | |||
مؤلف: عده اى از رجال حديث، اين روايت را از بريده نقل كرده اند، و در آخر روايت آنان آمده كه بريده گفت: سپس شخصى نزدم آمد و گفت: ماده شترت فرار كرد. من از محضر رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» بيرون آمدم، ولى برق سراب نگذاشت ببينم شتر در كدام طرف بيابان است، و خيلى دلم مى خواست از آن صرف نظر كنم. | |||
و اين كه يك جريان، به دو نفر نسبت داده شده، خود دليل بر سستى و بى اعتبارى اين دو حديث است. | |||
رواياتى در ذيل جمله: «ليبلوكم ايكم احسن عملا» و بيان مراد از نيكوكارتر بودن | ==رواياتى در ذيل جمله: «ليبلوكم ايكم احسن عملا» و بيان مراد از نيكوكارتر بودن== | ||
و باز در همان كتاب در ذيل جمله «'''ليبلوكم ايكم احسن عملا'''» آمده كه داوود بن محبر (مركب ساز) در كتاب «'''العقل '''» و ابن جرير و ابن ابى حاتم و حاكم در «'''التاريخ '''» و ابن مردويه از ابن عمر روايت كرده اند كه گفت : وقتى رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) آيه «ليبلوكم ايكم احسن عملا» را تلاوت كرد، پرسيدم : يا رسول اللّه ! معناى اين جمله چيست؟ | و باز در همان كتاب در ذيل جمله «'''ليبلوكم ايكم احسن عملا'''» آمده كه داوود بن محبر (مركب ساز) در كتاب «'''العقل '''» و ابن جرير و ابن ابى حاتم و حاكم در «'''التاريخ '''» و ابن مردويه از ابن عمر روايت كرده اند كه گفت : وقتى رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) آيه «ليبلوكم ايكم احسن عملا» را تلاوت كرد، پرسيدم : يا رسول اللّه ! معناى اين جمله چيست؟ |
ویرایش