لِجِبْرِيل
ریشه کلمه
قاموس قرآن
فرشته وحى. اين كلمه سه بار در قرآن مجيد آمده: [بقره:97و98]، [تحريم:4] و در روايات جبرئيل خوانده شده است در دعاء سوّم صحيفه سجتديه وارد است «وَ جِبْريلُ الْاَمينُ عَلى وَحْيِكَ الْمُطاعُ فى اَهلِ سَماواتِكَ الْمَكينُ لَدَيْكَ الْمُقَرَّبُ عِنْدَكَ» در نسخه صحيفه كه توسّط مرحوم مجلسى اوّل مقابله و تصحيح شده و آقاى آخوندى آن را چاپ كردهاند «و جبرئيل الامين» نقل شده است . سيّد مرحوم در رياض السالكين درباره اين كلمه پنج وجه نقل كرده و فرموده در صحيفه فقط دو وجه (جِبْريل و جَبْرَئيل) روايت شده است و در نهج البلاغه جبرائيل آمده با اضافه الف «فَصِفْ جِبْرائيلُ وَ ميكائيل» خطبه 180. در مجمع البيان فرموده: جبرئيل و ميكتئيل هر دو عجمىاند كه معرّب شدهاند گفتهاند: جبر در لغت سريانى به معنى بنده و ايل به معنى خداست و ميك به معنى بنده كوچك است و معناى جبرئيل: بنده خدا و معنى ميكائيل: بنده كوچك خداست. در المنار گويد: اسم عجمى است مركب از «جبر» كه معناى آن در عربى يا سريانى: قوّه است و «ايل» كه به معنايش اله است يعنى: قوّه خدا و در ضبط آن 13 لغت هيت . نگارنده گويد: اين كلمه در تورات و انجيل نيز آمده است در كتاب دانيال باب هشتم عدد 16 از زبان دانيال گويد: آواز... شنيدم كه ندا كرده مىگفت اى جبرئيل ايم مرد را از معنى اين اين رؤيا مطلع ساز. و ايضاً در باب 9 عدد 21 ذكر شده است و همچنين در انجيل متّى باب اوّل عدد 19 و 26 آمده كه جبرئيل آمده كه جبرئيل به حضرت زكريّا مژده يحيى و به مردم مژده عيسى را داد و هاكس در قاموس متاب مقدّس اين كلمه را: مرد خدا ترجمه نموده است. [بقره:97و98]. آيه در بيان حال يهود است كه جبرئيل رادشمن ميدانستند و مىگفتند: چون آورنده وحى جبرئيل است لذا حاضر به فبول اسلام نيستم درباره علّت عداوتشان نقل شده كه گفتهاند: او (جبرئيل) جنگ و سختى و غيره مياورد واللّه اعلم. در بعضى از آيات به جاى جبريل: روح القدس يا روح الامين آمده است مثل [نحل:102] و مثل [شعراء:193]. درباره مكانت و علوّ مقام اين فرشته محترم آمده [تكوير:19-23]. آيه صريح است در اينكه فرشته وحى پيك محترمى است و در نزد خدا مكانت دارد و در ميان ملائك مطاع و پيش خدا امين است و نيز صريح است در اينكه حضرت رسول «صلى اللّه عليه و آله و سلم» او را بالعيان ديده است. و آن چه از صحيفه در اين باره نقل شد از آيات فوق اتّخاذ گرديده است . آنچه در قرآن درباره مأموريّت اين ملك بطور صريح آمده همان آوردن وحى است و اگر اعمال ديگرى داشته باشد تصريح نشده است و در سوره تحريم :4 كه جبريل حامى حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلم شمرده شده «فَاِنَّ اللّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْريلُ وَ صالِحُ الْمُؤمِنينَ...» ظاهراً حمايت به واسطه وحى آوردن و مطلع ساختن آن حضرت از حيله زنانش است. بقيه مطلب شايد انشاءاللّه در «ملك» روشن گردد.
