التغابن ١٤
| کپی متن آیه |
|---|
| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَ أَوْلاَدِکُمْ عَدُوّاً لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ |
ترجمه
| التغابن ١٣ | آیه ١٤ | التغابن ١٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مِنْ»: برای تبعیض است. «عَدُوّاً»: این واژه برای مفرد و مثنّی و جمع به کار می‌رود. اسم (إِنَّ) است. «إن تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا و تَغْفِرُوا»: (نگا: بقره / . این بخش از آیه، اشاره دارد به این که چه بسا همسران یا فرزندان که انسان را از مبرّات و خیرات منع و یا سست می‌کنند قصد سوء نداشته و بلکه از روی نادانی باشد، به هر حال باید کار بد ایشان را بخشید و نیّت سوء و قصد عداوت آنان را پخش نکرد، ولی به سخنانشان گوش نکرد و مواظب خود بود و محبّت ایشان انسان را از خدا پرستی و انجام خیرات و مبرات دور نسازد.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
«شیخ طوسى» گویند: ابن عباس گوید: این آیه درباره عده اى از مسلمین نازل شده که در مکه مسلمان شدند و اراده هجرت به مدینه نمودند ولى زنان و اولاد آنها مانع شده بودند. چنان که عطاء بن یسار گوید که اینان اراده عزت از راه هجرت کردند و زنان و فرزندانشان مانع شدند.
مجاهد گوید: درباره قومى نازل شده که اراده اطاعت از خداوند کردند ولى آنها را مانع گردیده بودند.[۱]
تفسیر
- آيات ۱۱ - ۱۸ سوره تغابن
- مقصود از اذن كه: «هيچ مصيبتى نمى رسد، مگر به اذن خدا»، چیست؟
- اطاعت رسول «ص»، اطاعت خدا و نافرمانی اش، نافرمانى خداست
- ايمان و عمل صالح، نوعی از توكل بر خداست
- مقصود از اين كه فرمود: «برخى از همسران و فرزندانتان دشمن شمايند»
- معناى اين كه فرمود: «فَاتَّقُوا الله مَا استَطَعتُم»
- معناى جمله: «وَ أنفِقُوا خَيراً لِأنفُسِكُم»
- بحث روايتى: روایتی در باره آیه: «إنّ مِن أزوَاجِكُم وَ أولادِكُم عَدُوّاً لَكُم»
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ «14»
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! برخى از همسران و فرزندانتان براى شما دشمنند (كه شما را از راه خدا بازمى‌دارند)، پس از آنان بر حذر باشيد و اگر (آزار و خطايشان را) عفو كنيد و چشم بپوشيد و درگذريد، پس (بدانيد كه) خداوند آمرزنده مهربان است.
نکته ها
«عفو» به معناى گذشت و «صفح» به معناى ترك سرزنش و «مغفرت» به معناى از ياد بردن و به فراموشى سپردن است و اين سه امر (عفو و صفح و مغفرت) سه گام در برخورد با خطاهاى ديگران و از جمله همسر و فرزند است.
امام باقر عليه السلام فرمود: هنگامى كه مسلمانان مكه بناى هجرت را گذاشتند، بعضى همسران و فرزندان، مانع آنها شده و با سوگند مى‌گفتند: تو را به خدا هجرت نكن و عده‌اى مى‌پذيرفتند و مى‌ماندند. «1» لذا اين آيه نازل شد و مردان را از پذيرش اين خواستِ همسران و فرزندان
«1». تفسير نورالثقلين.
جلد 10 - صفحه 86
كه مخالف فرمان رسول خدا بوده برحذر داشت.
همسر و فرزندى كه مانع انجام وظيفه شوند، آخرت و بهشت انسان را مى‌گيرند و لذا اين گونه همسران و فرزندان دشمن شمرده شده‌اند.
در تمام قرآن، هيچ كجا كلمات عفو و صفح و مغفرت، پشت سر هم نيامده است، جز در مورد زندگى خانوادگى با همسر و فرزند. يعنى حتى در موردى كه هم فكرى نيست و بايد از آنان بر حذر بود، باز هم عفو و صفح و مغفرت را بايد مراعات كرد.
با توجه به شأن نزول، معيار شناخت دوست از دشمن، تشويق به كارهاى خير يا مانع تراشى در برابر انجام عمل خير است. كسى كه به خاطر منافع خود، ديگرى را از انجام وظيفه‌اش باز مى‌دارد، دشمن اوست.
بعضى از مهاجران، به همسر و فرزند خود مى‌گفتند: ما هجرت مى‌كنيم و اگر شما پشيمان شديد و هجرت كرديد، ما در مدينه شما را تحويل نخواهيم گرفت. لذا ادامه آيه مى‌فرمايد:
گرچه آنان در مكه مانع هجرت شما بودند، ولى اكنون كه به شما ملحق شده‌اند، گذشته آنان را ببخشيد و سرزنش نكنيد. «1»
مشابه اين آيه را در سوره نور آيه 22 نيز مى‌خوانيم: «وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ» مردم بايد عفو و گذشت كنند، آيا دوست نداريد كه خدا شما را ببخشد و خداوند بخشنده و مهربان است. (آرى اگر ما ديگران را بخشيديم، خداوند نيز ما را مى‌بخشد)
گرچه عفو كردن «تَعْفُوا» و سرزنش نكردن «تَصْفَحُوا» مهم است، ولى به كلى ناديده گرفتن خطا «تَغْفِرُوا» مهم‌تر است؛ لذا اولًا كلمه «تَغْفِرُوا» بعد از آن دو آمده است كه نشان دهنده مرحله بالاترى از عفو و صفح است. ثانياً در پايان آيه خداوند به «غَفُورٌ» توصيف شده است، با اين كه خداوند به دو صفت ديگر نيز متّصف شده است: «كانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً» «2» و يا در دعا مى‌خوانيم: «يا كريم الصفح».
«1» تفسير نمونه
«2» نساء 99
جلد 10 - صفحه 87
در رهبرى امت نيز قرآن به پيامبرش سه دستور مى‌دهد: «فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» «1» يعنى علاوه بر گذشت و به كلى صرف نظر كردن لغزشها و بالاتر از همه مشورت كردن و شخصيت دادن به مردم لازم است.
از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است: زمانى خواهد آمد كه هلاك مرد به دست همسر و فرزندش خواهد بود. زيرا آنان مرد را به خاطر فقرش سرزنش مى‌كنند و او براى تأمين خواسته‌هاى آنان، به هر كارى دست مى‌زند و هلاك مى‌شود. «يسخرانه بالفقر فيركب مراكب السوء فيهلك» «2»
پیام ها
1- لازمه ايمان واقعى، مقاومت در برابر خواسته‌هاى عاطفى و به ناحق همسر و فرزند است، گرچه ممكن است دشمنى آنان را به همراه داشته باشد. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ»
2- تنها بعضى از همسران و فرزندان، مانع‌تراشى مى‌كنند، نه همه. «مِنْ أَزْواجِكُمْ»
3- بايد مراقب بوده و فريب همسران و فرزندان نااهل را نخورد. «فَاحْذَرُوهُمْ»
4- گرچه نبايد تسليم خواسته‌هاى نابجايى همسر و فرزندان شد، ولى رابطه عفو و گذشت و بخشش را مراعات كنيد. «فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا»
5- در مسير خطاپوشى، تا آخرين مرحله پيش رويد؛ ببخشيد، سرزنش نكنيد و به ياد خودتان هم نياوريد. «تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا»
6- تعادل ميان وظيفه و غريزه در زندگى خانوادگى لازم است، نه به خاطر عواطف و غرايز، دست از وظيفه و هجرت و جهاد برداريد و نه به خاطر انجام وظيفه، عواطف خانوادگى را ناديده بگيريد. «فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا»
7- به دنبال عفو و مغفرت شما، عفو و مغفرت الهى است. «إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا
«1». آل‌عمران، 159.
«2». تفسير مراغى.
جلد 10 - صفحه 88
وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»
8- مغفرت الهى، همراه با رحمت و الطاف ويژه است. اگر شما ديگران را ببخشيد، خداوند هم شما را مى‌بخشد و هم مورد لطف ويژه قرار مى‌دهد.
«فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ «14»
شأن نزول: از ابن عباس منقول است كه بعد از هجرت حضرت، جمعى از اهل اسلام قصد مهاجرت مدينه نمودند. زنان و فرزندان به تضرع و زارى گفتند:
شما مى‌رويد، ما اينجا ضايع شويم. آنها هم به سبب شفقت به آنها، از هجرت بازماندند، آيه نازل شد:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورديد به خدا و رسول و معاد، إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ: بدرستى كه بعضى از زنان شما، وَ أَوْلادِكُمْ: و اولادان شما كه مانع هجرت مى‌شوند، و در امر دين با شما امتناع مى‌كنند و نشوز و عقوق ورزند، عَدُوًّا لَكُمْ: دشمنانند مر شما را، زيرا نمى‌گذارند شما به مثوبات اخرويه و درجات عاليه فايز شويد. فَاحْذَرُوهُمْ: پس حذر كنيد از ايشان و به مكائد و تملق و تضرع آنان، فريفته نشويد تا شما را از راه نبرند و از هجرت كه
«1» اصول الكافى، جلد 2، صفحه 63.
«2» بحار الانوار، جلد 71، صفحه 135، حديث 12.
جلد 13 - صفحه 200
مثمر حصول بهشت است، باز ندارند.
تبصره: اين مقدمه ثابت شده كه آيات قرآنى عبرت به عموم لفظ است نه خصوص سبب. بنابراين آيه شريفه گرچه نزولش خاص باشد، لكن مفاد آن عام است به تمام مردمان در هر عصر و زمان، كه حذر كنيد و بيانديشيد از زنان و اولادان خود، كه دشمنان شمايند در وقتى كه بخواهند مانع شوند از انجام وظيفه دينى و اوامر سبحانى، پس حذر كنيد كه فريفته نشويد به مكايد و تملق و چاپلوسى آنان، و به ناگاه بربايند شما را و شما هم به سبب محبت و شفقت و علاقه‌مندى به آنان، تقصير كنيد در انجام وظيفه، و خود را بازداريد از ثواب ابديه و نعمت سرمديه به اطاعت فرامين سبحانيه.
حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در كلام خود فرمايد: فاتّقوا شرار النّساء و كونوا من خيارهنّ على حذران امرتكم بالمعروف فخالفوهنّ كيلا بطمعن منكم فى المنكر. پس بترسيد و بپرهيزيد زنان بد را، و باشيد از خوبان آنها در حذر، اگر امر كردند شما را به معروف، پس مخالفت كنيد ايشان را، براى اينكه طمع نكنند از شما منكرات را.
بعد از نزول اين آيه، مهاجرين هجرت كردند. وقتى به مدينه رسيدند، ديدند كسانى كه پيش از ايشان مهاجرت كرده بودند، هر يك فقيهى كامل و دانائى فاضل شدند. قصد عقوبت زنان و فرزندان نمودند، آيه نازل شد: وَ إِنْ تَعْفُوا: و اگر درگذريد از گناه ازواج و اولاد به ترك معاقبت ايشان، وَ تَصْفَحُوا: و روى بگردانيد از معاتبه ايشان در آنچه از ايشان صادر شده، وَ تَغْفِرُوا: و بپوشيد آن را و عذر ايشان بپذيريد، فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ: پس بدرستى كه خداى تعالى بسيار بسيار آمرزنده و مهربان است، از ايشان درگذرد. و با شما همان معامله نمايد كه شما با آنها بجا آوريد، از عفو، صفح و مغفرت و معذلك مزيت تفضل بر شما كرامت فرمايد.
تبصره: عفو و صفح، از صفات حسنه و عام است نسبت به هر كسى كه تعدى كند، خواه اقربا باشد يا ديگرى عفو، گذشت و ترك عقوبت گناه است. صفح، ترك سرزنش و توبيخ باشد. و از اخلاق حسنه است كه
جلد 13 - صفحه 201
خداى تعالى امر فرموده، و از صفات الهى باشد، و بنده مؤمن آيا دوست ندارد كه متصف به صفات اللّه شود، چنانچه مى‌فرمايد: وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ.
نهج البلاغه- حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمايد: اذا قدرت على عدوّك فاجعل العفو عنه شكرا للقدرة عليه: هرگاه توانائى يافتى بر دشمن خود، پس قرار ده عفو از او را شكر توانائى بر او.
و قال عليه السّلام: اولى النّاس بالعفو اقدرهم على العقوبة. فرمود: اولى‌ترين مردمان به عفو، قادرترين آنهاست به عقوبت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ «11» وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّما عَلى رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِينُ «12» اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ «13» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ «14» إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ «15»
فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ «16» إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعِفْهُ لَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ «17» عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «18»
جلد 5 صفحه 216
ترجمه
نميرسد هيچ مصيبتى مگر باذن خدا و هر كه ايمان آورد بخدا راهنمائى ميكند دلش را و خدا بهمه چيز دانا است
و اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيغمبر را پس اگر روى بگردانيد پس جز اين نيست كه بر عهده فرستاده ما رسانيدن آشكار است
خداوند نيست معبود بحقّى مگر او و بر خدا پس بايد توكّل كنند گروندگان
اى كسانيكه ايمان آورديد همانا بعضى از زنان و فرزندان شما دشمنند براى شما پس حذر كنيد از آنان و اگر عفو كنيد و در گذريد و بپوشانيد پس همانا خدا آمرزنده مهربانست
جز اين نيست كه مالها و فرزندانتان آزمايش است براى شما و خدا نزد او مزد بزرگ است
پس بترسيد از خداوند هر قدر ميتوانيد و بشنويد و اطاعت كنيد و انفاق نمائيد كه بهتر باشد براى خود شما و هر كه نگاهداشته شود از بخل نفس خود پس آن جماعت آنان رستگارانند
اگر قرض دهيد بخدا قرضى نيكو زياده ميگرداند آنرا براى شما و ميآمرزد شما را و خداوند شكرپذير بردبار است
داناى پنهان و آشكار ارجمند درست كار است.
تفسير
تمام امور عالم بتقدير و مشيّت الهى جارى است و از آن جمله مصيبت و بلا است كه باولياء خدا ميرسد بدستور او ولى چون مؤمن ايمان بخدا دارد و ميداند هر چه از او ميرسد خير و صلاح است خداوند دل او را هدايت بصبر و سكون فرموده و نگهدارى ميفرمايد از جزع و بى‌صبرى و تشويش و علم خداوند احاطه دارد بتمام اشياء و مصالح و مفاسد امور و قلوب بندگان و آنچه در آنها جاى دارد از ايمان و بردبارى و رضا و تسليم بمقدّرات بارى و مردم بايد اطاعت نمايند اوامر خدا و پيغمبر را چون بر نفع خودشان ميباشد و در صورت اعراض و تخلّف ضرر بر خودشان وارد شده نه بر خدا و پيغمبر زيرا معلوم است ذات اقدس الهى منزّه است
جلد 5 صفحه 217
از عروض عوارض و وظيفه پيغمبر هم جز ابلاغ احكام نيست كه انجام داده و از لوازم ايمان بخداوند يگانه جامع صفات كماليّه توكل باو است كه آن عبارت است از رضا بتقدير و اطمينان بتدبير و تفويض امور باو و مستفاد از نقل قمّى ره از امام باقر عليه السّلام آنستكه بعد از هجرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از مكّه بمدينه مسلمانانى كه ميخواستند به تبع آنحضرت هجرت نمايند مبتلا بممانعت زنان و فرزندان ميشدند بعضى از آنان اطاعت ميكردند و توقف مينمودند پس خداوند آن بعض را تحذير فرمود و منع از اطاعت آنها و بعضى آنانرا ميگذاشتند و هجرت مينمودند و ميگفتند اگر با ما نيائيد ما ديگر نگهدار شما نيستيم و آنها بعدا ميآمدند و خداوند امر فرمود بنگهدارى و عفو و اغماض از خطاى آنها و ظاهر آيه شريفه كه شأن نزول آن ذكر شد اخبار از امر عادى نوعى است كه بيشتر زنان و فرزندان در دل طالب مرگ شوهران و پدران خودشانند چون اگر آنها متموّل باشند مايلند بمردن آنها و بردن ارث و اگر فقير باشند مايلند برفع رحمتشان و كمتر زن و فرزندى است كه علاقه بوجود و ثواب خدمت شوهر و پدر خود را داشته باشد لذا بايد از مكر و اطاعت آنها در حذر و بر كنار بود و اگر از آنان خلاف وظيفه نسبت و رسم مودّت چيزى بروز نمود بعفو و اغماض و خطاپوشى بايد از آن درگذشت و متّصف بصفات الهى كه از آن جمله مغفرت و رحمت است شد و جز اين نيست كه اموال و اولاد امتحان و آزمايش است براى مردم از جانب خداوند تا معلوم شود بر خودشان و خلق كه تا چه اندازه در محبّت و اطاعت خداوند پابرجا و ثابتند اگر از مال و اولاد در راه خدا صرف نظر نمودند محبّت و اطاعت آنها نسبت بخدا ثابت ميشود و الّا فلا و بر فرض ثبوت اجر الهى براى آنها بزرگتر و برتر است از آثار خيريّه زن و فرزند و تمام دنيا و ما فيها و شايد مراد از فتنه ابتلاء بزن و فرزند و انصراف از ذكر خدا باشد چنانچه در مجمع نقل نموده كه روزى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مشغول بخطبه خواندن بود كه حسن و حسين عليهما السلام وارد شدند با دو پيراهن سرخ كه در بر داشتند و راه ميرفتند و بزمين مى‌افتادند پس پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از منبر بزير آمد و گرفت آندو را و در كنار خود بر منبر جاى داد و
جلد 5 صفحه 218
فرمود خداوند تعالى راست فرموده انّما اموالكم و اولادكم فتنه من نظر باين دو كودك نمودم كه راه ميروند و مى‌افتند صبر ننمودم و سخن خود را قطع كردم و ثانيا مشغول بخطبه شد و در نهج البلاغه است كه نگوئيد خدايا پناه مى‌برم من بتو از فتنه چون كسى نيست كه گرفتار فتنه نباشد كسيكه ميخواهد پناه بخدا ببرد بايد پناه ببرد از فتنه‌هائى كه موجب گمراهى ميشود چون خداوند فرموده و بدانيد جز اين نيست كه اموال و اولاد شما فتنه است و هر كس بايد بقدر استطاعت و تمكّن خود سعى نمايد در تحصيل تقوى و پرهيزكارى و خدا ترسى باستماع مواعظ قرآنيه و اطاعت اوامر الهيّه و انفاق مال خود در راه خدا كه مطلق خيرات است و نتيجه باقيه آن بخود شخص عايد ميشود در دنيا و آخرت و كلمه خيرا محتمل است صفت انفاقا مقدّر باشد و محتمل است خبر يكون باشد كه محذوف شده و ميشود مفعول أنفقوا باشد چون خير در كلام الهى بر مال اطلاق شده و بهترين اموال آن مالى است كه در تحصيل رضاى خدا صرف شود و كسانيكه محفوظ بمانند از بخل نفس خودشان براى اعتياد به انفاق اگر چه بتدريج باشد و باداء اقلّ واجب از حقوق الهى آنان اهل نجات و فوز و فلاح خواهند بود در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه زكوة مال خود را ادا نمايد از بخل نفس خود محفوظ مانده است و صرف مال در راهى كه خداوند بآن امر فرموده مانند آنستكه آنمال را بخدا قرض داده و عوض آنرا از خدا ميخواهد و خوبى آن بخلوص نيّت و افضليّت جهت و رجاء حيات و عدم ترقّب ممات و امثال اينها است و خدا عوض آنرا از ده برابر تا هفتصد برابر و بيشتر زياد ميكند و باو مسترد ميفرمايد در دنيا و آخرت و ميآمرزد او را ببركت انفاق چون خدا شكرپذير است باين معنى كه جزاى شكر را بنحو اكمل عطا خواهد فرمود و مى‌بخشد زياد را در مقابل كم و بردبار است كه تعجيل در عقوبت نميكند و آگاه است از تمام امور چه مخفى باشد چه آشكار و چه محسوس باشد و چه معقول و چه موجود باشد و چه معدوم و
جلد 5 صفحه 219
ارجمند و توانا و غالب و قاهر است و نيز دانا و محكم كار و درست كردار است و قدرت و علمش بى‌پايان است در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه هر كس سوره تغابن را در نماز واجب خود بخواند شفيع او باشد در روز قيامت و شاهد عدلى شود براى او كه شهادتش قبول است پس از او جدا نميشود تا داخل كند او را در بهشت و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.
جلد 5 صفحه 220
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِن أَزواجِكُم وَ أَولادِكُم عَدُوًّا لَكُم فَاحذَرُوهُم وَ إِن تَعفُوا وَ تَصفَحُوا وَ تَغفِرُوا فَإِنَّ اللّه‌َ غَفُورٌ رَحِيمٌ «14»
اي كساني که ايمان آورده‌ايد محققا بعض زنهاي شما و اولاد شما دشمن شما هستند پس از آنها در حذر باشيد و اگر از آنها عفو كنيد و گذشت كنيد و ببخشيد پس محققا خداوند غفور و رحيم است شما را ميآمرزد و تفضل ميكند.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِن أَزواجِكُم وَ أَولادِكُم عَدُوًّا لَكُم من تبعيضيه است يعني بعض أزواج و اولاد شما دشمن شما هستند دشمني آنها مجرد عداوت ظاهريه نيست که اذيت و ظلم كنند نسبت به شما بلكه بسا از شما توقعاتي دارند که شما را منع ميكنند از اتيان بواجبات الهي از نماز و زكاة و خمس و حج و هجرت براي تحصيل علم دين و ساير واجبات و اعمال صالحه يا شما را وادار ميكنند بارتكاب محرمات جعبه ساز ميخواهند بردن آنها را بدون حجاب در تماشا خانه‌ها و سينماها و مراكز فحشاء يا بكارهاي زشت که امروز بسيار رواج دارد.
فَاحذَرُوهُم پس از آنها در حذر باشيد اطاعت آنها را نكنيد كوتاهي در تكاليف ديني نكنيد مرتكب معاصي نشويد که روزگار خود و آنها را سياه ميكنيد و بعقوبت و عذاب الهي گرفتار ميشويد.
وَ إِن تَعفُوا از تقصيرات و توقعات آنها.
وَ تَصفَحُوا و گذشت كنيد از مؤاخذه آنها.
وَ تَغفِرُوا و پرده پوشي كنيد عيوب آنها را و ببخشيد گناهان آنها را.
فَإِنَّ اللّه‌َ پس خداوند تبارك و تعالي.
غَفُورٌ آنهم ميآمرزد گناهان شما را.
جلد 17 - صفحه 45
رَحِيمٌ و براي اينکه گذشت شما شما را مشمول رحمت خود ميفرمايد:
و بالجمله رفتار با ازدواج و اولاد نبايد گوش بتوقعات آنها داد اگر تقاضاي امر غير مشروعي كردند و نبايد با آنها ستيزگي و مخالفت نمود که هر دو مورث فساد زياد و دوئيت و جدايي بين شما و آنها ميشود.
برگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 14)
شأن نزول:
در روایتی از امام باقر علیه السّلام می‌خوانیم: که در مورد آیه «انّ من ازواجکم ...» فرمود: منظور این است که وقتی بعضی از مردان می‌خواستند هجرت کنند پسر و همسرش دامن او را می‌گرفتند و می‌گفتند: تو را به خدا سوگند که هجرت نکن، زیرا اگر بروی ما بعد از تو بی‌سرپرست خواهیم شد، بعضی می‌پذیرفتند و می‌ماندند، آیه نازل شد و آنها را از قبول این گونه پیشنهادها و اطاعت فرزندان و زنان در این زمینه‌ها بر حذر داشت.
اما بعضی دیگر اعتنا نمی‌کردند و می‌رفتند ولی به خانواده خود می‌گفتند: به خدا اگر با ما هجرت نکنید و بعدا در (دار الهجرة) مدینه نزد ما آئید ما مطلقا به شما اعتنا نخواهیم کرد، ولی به آنها دستور داده شد که هر وقت خانواده آنها به آنها پیوستند گذشته را فراموش کنند و جمله «و ان تعفوا و تصفحوا ...» ناظر به همین معنی است.
تفسیر:
اموال و فرزندانتان وسیله آزمایش شما هستند! از آنجا که در آیات گذشته فرمان به اطاعت بی‌قید و شرط خدا و رسولش آمده بود، و نیز یکی از موانع مهم این راه علاقه افراطی به اموال و همسران و فرزندان است در اینجا به مسلمانان در این زمینه هشدار می‌دهد.
نخست می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بعضی از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند، از آنها بر حذر باشید» (یا ایها الذین آمنوا ان من ازواجکم و اولادکم عدوا لکم فاحذروهم).
البته نشانه‌های این عداوت کم نیست گاه می‌خواهید اقدام به کار مثبتی همچون هجرت کنید دامان شما را می‌گیرند و مانع این فیض عظیم می‌شوند، و گاه انتظار مرگ شما را می‌کشند تا ثروت شما را تملک کنند، و مانند اینها.
البته این دشمنی گاه در لباس دوستی است و به گمان خدمت است، و گاه به راستی با نیت سوء و قصد عداوت انجام می‌گیرد، و یا به قصد منافع خویشتن.
ولی از آنجا که ممکن است این دستور بهانه‌ای برای خشونت و انتقام‌جوئی برگزیدǠتفسیر نمونه، ج5، ص: 206
و افراط از ناحیه پدران و همسران گردد بلافاصله در ذیل آیه برای تعدیل آنها می‌فرماید: «و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید (خداوند شما را مشمول عفو و رحمتش قرار می‌دهد) چرا که خداوند بخشنده و مهربان است» (و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان الله غفور رحیم).
بنابر این اگر آنها از کار خود پشیمان شدند و در مقام عذرخواهی برآمدند، و یا بعد از هجرت به شما پیوستند آنها را از خود نرانید، عفو و گذشت پیشه کنید، همان طور که انتظار دارید خدا هم با شما چنین کند.
نکات آیه
۱ - برخى از همسران و فرزندان مؤمنان، همچون دشمن به مخالفت با آنان برمى خیزند. (یأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولدکم عدوًّا لکم)
۲ - مؤمنان صدراسلام، با مخالفت و دشمنى برخى از همسران و فرزندان خویش روبه رو بودند. (یأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولدکم عدوًّا لکم)
۳ - ایمان به دین اسلام، ممکن است دشمنى برخى از مردم، حتى خویشاوندانى همچون همسر و فرزندان را برانگیزاند. (یأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولدکم عدوًّا لکم)
۴ - مؤمنان در صورت روبه رو شدن با دشمنى و مخالفت همسران و فرزندان خویش، باید از آنان پرهیز کرده و دورى جویند. (إنّ من أزوجکم ... عدوًّا لکم فاحذروهم)
۵ - مؤمنان، باید در برابر دشمنى و مخالفت همسران و فرزندان خویش، هشیار بوده و آنان را زیر نظر داشته باشند. (عدوًّا لکم فاحذروهم) فرمان برحذر بودن (فاحذروهم) ممکن است به معناى لزوم هشیارى و زیر نظر گرفتن آنان باشد که با غفلت از این امر، مبادا دچار خسارت و ضربه شوند.
۶ - ضرورت هشیارى در برابر دشمنان دیانت و لزوم دورى از آنان (عدوًّا لکم فاحذروهم) هر چند آیه شریفه، درباره همسران و فرزندانى است که با دیندارى پدر، مادر و همسرانشان به مخالفت برمى خیزند; ولى به مقتضاى تعبیر «عدوًّا لکم» شامل تمامى دشمنان دیانت نیز مى شود.
۷ - جلوگیرى مؤمنان از دین دارى و انجام تکالیف دینى (همچون جهاد، هجرت و...)، دشمنى با آنان محسوب مى شود. (عدوًّا لکم فاحذروهم) برداشت یاد شده، با توجه به تاریخ و شأن نزول این آیه است. امام باقر(ع) مى فرماید «وقتى برخى از مردان مى خواستند هجرت کنند، پسر و همسرش دامن او را مى گرفتند و مى گفتند: تو را به خدا سوگند که هجرت نکن...»، (برگرفته از نورالثقلین، ج ۵، ذیل آیه).
۸ - دوستى و پیوند خویشاوندى، نباید مانع دیندارى و انجام تکالیف شرعى (همچون جهاد، هجرت و ...) شود. (یأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولدکم عدوًّا لکم فاحذروهم)
۹ - توصیه خداوند به مؤمنان، مبنى بر عفو، چشم پوشى و بخشودن دشمنى هاى همسران و فرزندان خویش (عدوًّا لکم ... و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا)
۱۰ - عفو، چشم پوشى و بخشودن دشمنى ها و خطاهاى مردمان، توصیه خداوند به مؤمنان (و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا) برداشت یاد شده، مبتنى بر این نکته است که آیه شریفه درصدد بیان یک اصل در برخورد با دیگران باشد; نه در خصوص برخورد با همسران و فرزندان.
۱۱ - اسلام، دین رأفت، مدارا کردن و گذشت است. (عدوًّا لکم فاحذروهم و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا) توصیه و ترغیب به گذشت، عفو و چشم پوشى - حتى درباره کسانى که به انسان دشمنى کرده اند - گویاى مطلب یاد شده است.
۱۲ - خداوند، غفور (آمرزگار) و رحیم است. (فإنّ اللّه غفور رحیم)
۱۳ - عفو، گذشت و چشم پوشى از دشمنى ها و خطاهاى همسران و فرزندان، عامل جلب غفران و رحمت خداوند است. (و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فإنّ اللّه غفور رحیم)
۱۴ - عفو، گذشت و چشم پوشى از دشمنى ها و خطاهاى دیگران، زمینه ساز جلب غفران و رحمت الهى است. (و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فإنّ اللّه غفور رحیم)
روایات و احادیث
۱۵ - «عن أبى جعفر(ع) فى قوله: «إنّ من أزواجکم و أولادکم عدوّاً لکم فاحذروهم» و ذلک إنّ الرجل کان إذا أراد الهجرةَ إلى رسول اللّه(ص) تعلّق به ابنه و امرأته و قالوا: نَنشُدُک اللّه أن تَذهب عنّا و تدعَنا فنضیع بعدک فمنهم من یطیع أهلَه فیقیم فحذّرهم اللّه أبناءَهم و نساءَهم و نهاهم عن طاعتهم...;[۲] از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: «إنّ من أزواجکم و أولادکم عدوّاً لکم فاحذروهم» روایت شده است: [در صدراسلام گاهى] مردى که قصد هجرت به سوى رسول خدا(ص) را داشت، فرزند و همسرش دامان او را مى گرفتند و مى گفتند: تو را به خدا قسم مى دهیم که از نزد ما نروى و ما را بى کس نگذارى که ما بعد از تو از بین خواهیم رفت. برخى از آنان مطیع اهل و عیال خود مى شدند و [نزد آنان ]مى ماندند. ازاین رو خداوند آنان را از فرزندان و همسرانشان برحذر داشته و آنان را از پیروى آنها نهى فرموده است...».
موضوعات مرتبط
- اسلام: آثار اسلام ۳; تاریخ صدر اسلام ۱۵; ویژگیهاى اسلام ۱۱
- اسماء و صفات: رحیم ۱۲; غفور ۱۲
- انگیزش: عوامل انگیزش ۳
- ایمان: آثار ایمان ۳
- جهاد: ممانعت از جهاد ۷; موانع جهاد ۸
- خدا: توصیه هاى خدا ۹، ۱۰; زمینه جلب آمرزشهاى خدا۱۴; زمینه جلب رحمت خدا ۱۴; عوامل جلب آمرزشهاى خدا ۱۳; عوامل جلب رحمت خدا ۱۳
- خطا: عفو از خطا ۱۰
- خویشاوندان: زمینه دشمنى خویشاوندان ۳
- خویشاوندى: آثار خویشاوندى ۸
- دشمنان: اهمیت اعراض از دشمنان ۶
- دشمنى: عفو از دشمنى ۱۰
- دیندارى: ممانعت از دیندارى ۷; موانع دیندارى ۸
- عفو: اهمیت عفو ۱۱; توصیه به عفو ۹
- فرزند: آثار دشمنى فرزند ۴; آثار عفو فرزند ۱۳; زمینه دشمنى فرزند ۳; عفو دشمنى فرزند ۹; عوامل اعراض از فرزند ۴; موارد دشمنى فرزند ۱۵; هوشیارى بر دشمنى فرزند ۵
- مؤمنان: توصیه به مؤمنان ۹، ۱۰; دشمنان مؤمنان ۱; دشمنان مؤمنان صدراسلام ۲; دشمنى با مؤمنان ۱، ۳، ۷; دشمنى با مؤمنان صدراسلام ۲; دشمنى فرزندان مؤمنان ۱; دشمنى فرزندان مؤمنان صدراسلام ۲; دشمنى همسران مؤمنان ۱; دشمنى همسران مؤمنان صدراسلام ۲; مسؤولیت مؤمنان۴، ۵; هوشیارى در برابر مؤمنان ۶
- مدارا: اهمیت مدارا ۱۱
- هجرت: ممانعت از هجرت ۷، ۱۵; موانع هجرت ۸
- همسر: آثار دشمنى همسران ۴; آثار عفو همسر ۱۳; زمینه دشمنى همسران ۳; عفو دشمنى همسر ۹; عوامل اعراض از همسر ۴; موارد دشمنى همسر ۱۵; هوشیارى بر دشمنى همسران ۵
- هوشیارى: اهمیت هوشیارى ۶
منابع
- ↑ ترمذى در صحیح خود و حاکم از ابن عباس روایت کنند که آیه درباره عده اى از اهل مکه نازل شده بود که مسلمان شدند ولى زنان و فرزندان آنها از آمدنشان به مدینه مانع شده بودند. وقتى وارد مدینه شدند، مردم آنها را دیدند و سرزنش کردند سپس این قسمت از آیه «وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا» نازل گردید و طبرى صاحب جامع البیان از عطاء بن یسار نقل کند که آیه درباره عوف بن مالک الاشجعى که داراى اهل و اولاد بود، نازل شد که وى را از رفتن به جنگ مانع شده بودند و مى گفتند: ما را به چه کسى مى سپارى؟ و نیز گوید: سوره تغابن مکیه است مگر پنج آیه آخر سوره که در مدینه نازل گردیده است.
- ↑ تفسیر قمى، ج ۲، ص ۳۷۲; نورالثقلین، ج ۵، ص ۳۴۲، ح ۲۰.
