نتایج جستجو

اراده امرى كند و آن امر محقق نشود، راوى گويد: از آن دو امام پرسش شد ميان جبر و قدر مرحله سومى است؟ فرمودند: آرى، وسيع‏تر از مسافت ميان آسمان و زمين. امام

دارند كه آگاهانه و از روى عمد و اختيار مرتكب شده باشيم، نه بر اساس جهل يا جبر. «كَسَبَ» 4- گناهكار به خيال كسب سود و بهره، گناه مى‌كند. «كَسَبَ سَيِّئَةً»

هدایت واقعی بندگانش را در دست دارد. ولی برای این که تصور نشود معنی این سخن جبر و الزام و سلب آزادی بشر است، بلافاصله اضافه می‌کند: «و او عزیز حکیم است» (وَ

مدین ۱، ۳; هشدار به اهل مدین ۹ تذکر: تذکر حسابرسى خدا ۹; تذکر کیفرهاى خدا ۹ جبر و اختیار: ۷ خدا: احاطه خدا ۱۰; احاطه علمى خدا ۶; اختصاصات خدا ۴; حاکمیت اراده

آمده رد استناد بعضى از مفسرين به اين جمله ((كانوا قوما بورا)) براى اثبات جبر، وشقاوت ذاتى كفار پاسخ دوم به اشكال مشركين دو نكته روايتى درباره شاءن نزول

آمده رد استناد بعضى از مفسرين به اين جمله ((كانوا قوما بورا)) براى اثبات جبر، وشقاوت ذاتى كفار پاسخ دوم به اشكال مشركين دو نكته روايتى درباره شاءن نزول

بيرون شوند، پس اگر از آنجا بيرون روند بى‌ترديد ما داخل مى‌شويم! «جبار» از «جَبْر» به معناى اصلاح و جبران چيزى همراه با قهر و فشار است. امّا به هر يك از اين

از ائمّه اهل بيت عليهم السلام رسيده كه فرموده اند: «لا جبر و لا تفويض، بل أمر بين الأمرين»: (نه جبر است و نه تفويض، بلكه امرى است متوسط ميان دو امر)، (تا

تدبیرى نیکو است. ۱۸ - خداوند، از روى اختیار جهان را تدبیر مى کند و در اداره آن جبر و اضطرارى ندارد. (و قالوا الحمد للّه ... و قیل الحمد للّه ربّ العلمین) در

‌است‌ عبراني‌ ‌ يا ‌ سرياني‌ و بعضي‌ گفتند بمعني‌ ‌عبد‌ اللّه‌ ‌است‌ چون‌ جبر بمعني‌ ‌عبد‌ و ايل‌ بمعني‌ اللّه‌ ميباشد و بعضي‌ گفتند بمعني‌ صفوة اللّه‌

آمده رد استناد بعضى از مفسرين به اين جمله ((كانوا قوما بورا)) براى اثبات جبر، وشقاوت ذاتى كفار پاسخ دوم به اشكال مشركين دو نكته روايتى درباره شاءن نزول

عن محمد بن يحيي عمن حدثه عن ابي عبد الله ع قال : امام صادق (ع) فرمود: نه جبر است و نه تفويض، ولى امرى است ميان اين دو امر، راوى گويد: عرض كردم: امر ميان

دراعمال شقاوت بار باواسطه مستند به او است چيزى كه دانشمندان را از بحث پيرامون جبر و اختيار بازداشته است چهار نكته راجع به آيه كريمه ((زين للناس حب الشهوات ))

راهنمائى نفرمايد به بهشت كافران را، يا هدايت نفرمايد قوم كفار را بالاجبار، زيرا جبر به ايمان، نقض غرض و منافات با تكليف مى‌باشد؛ يا هدايت نفرمايد گروه كفار را

تو گردم، آيا خدا بندگان خود را بر گناهان جبر فرموده؟ فرمود كه: «خدا از آن عادل‏تر است كه ايشان را بر گناهان جبر فرمايد، بعد از آن، ايشان را بر آنها عذاب

افعال‌ نيستند ‌که‌ تفويض‌ محض‌ ‌باشد‌ و مجبور و بدون‌ اختيار ‌هم‌ نيستند ‌که‌ جبر صرف‌ ‌باشد‌، بلكه‌ افعال‌ عباد باختيار ‌از‌ ‌آنها‌ صادر ميشود لكن‌ ‌تا‌ مشيت‌

استدلال اشاعره به آيه : (( قاتلوهم يعذبهم الله بايديكم ... )) براى اثبات جبر و اينكهافعال انسان و آثار آن فقط مستند به خدا است جواب به اشاعره و بيان اشكال

وسط» برخى گفته‌اند: مراد امّتى است كه نه اهل افراط باشد نه تفريط، نه طرفدار جبر نه تفويض، نه معتقد به اصالت فرد، نه اصالت جامعه. ولى با چند مقدّمه، روشن مى‌شود

دراعمال شقاوت بار باواسطه مستند به او است چيزى كه دانشمندان را از بحث پيرامون جبر و اختيار بازداشته است چهار نكته راجع به آيه كريمه ((زين للناس حب الشهوات ))

دراعمال شقاوت بار باواسطه مستند به او است چيزى كه دانشمندان را از بحث پيرامون جبر و اختيار بازداشته است چهار نكته راجع به آيه كريمه ((زين للناس حب الشهوات ))

7 - صفحه 294 ‌ان‌ ‌لا‌ يأكل‌ ‌لم‌ يأكل‌) و توهم‌ نشود ‌که‌ ‌اينکه‌ موجب‌ جبر شود زيرا مشيت‌ ‌اينکه‌ نحوه‌ تعلق‌ گرفته‌ ‌که‌ شيطان‌ باختيار ‌خود‌ سجده‌

از گناهكارانى كه مى خواهند با استتار تحت عنوان جبر از مسئوليت خلافكاريهاى خود فرار كنند، معتقد به اصل جبر بوده اند، و مى گفتند: هر كارى را ما مى كنيم خواست

هفتصد چندان و آن‏چه از آن خواسته باشم، و هر كه از آن چيزى به من قرض ندهد و به جبر چيزى از او بگيرم، سه خصلت به او عطا كنم كه اگر يكى از آنها را به فرشتگان خويش

به گمراهى بيفتند!. نخستين پايه گذار مكتب جبر شيطان بود! از آيه فوق بر مى آيد كه شيطان براى تبرئه خويش ، نسبت جبر به خداوند داد، و گفت : چون تو مرا گمراه

استدلال اشاعره به آيه : (( قاتلوهم يعذبهم الله بايديكم ... )) براى اثبات جبر و اينكهافعال انسان و آثار آن فقط مستند به خدا است جواب به اشاعره و بيان اشكال

الرحمن ما عبدناهم ). اين تعبير ممكن است به اين معنى باشد كه آنها معتقد به جبر بودند، و مى گفتند هر چه از ما صادر مى شود به اراده خداوند است ، و هر كارى

كرده است كه گفت: به آن حضرت عرض كردم كه: آيا خدا بندگان خويش را بر گناهان جبر فرموده؟ فرمود: «نه». عرض كردم كه: پس امر را به ايشان تفويض كرده؟ فرمود: «نه»

را در انقياد اسلام و احكام حلال و حرام از روى اجبار، هر آينه شما را بر وجه جبر و قهر بر تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 102 آن داشتى. وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي

روشن گرديد كه علم خدا به عملى از انسان ، اختيار را از انسان سلب ننموده ، و جبر پيش نمى آورد، هر چند كه معلوم او از علمش ‍ تخلف پذير نباشد. «فَأَمَّا الَّذِينَ

از اين تئوری ها و فرضيات كه جز در ذهن و در عالَم فرض، جایى ندارد، نتيجه گرفته اند كه: اولا - پيغمبر آن كسى است كه داراى نبوغ فكرى باشد، و قوم خود را دعوت

آنها به «ضلالت » بيفتند، و از طريق «هدايت » منحرف شوند، و زير آوارهاى مكتب «جبر» مدفون گردند، حتى بعضى از مفسران معروف از اين آفت مصون نمانده ، و در اين پرتگاه

مى‏كند و ناميده مى‏شود به زانى (كه او را زناكار مى‏گويند)، و خدا را با اكراه و جبر اطاعت نكرده؛ چه او نفس خود را با همه اسباب نگاه داشته و آن جناب را به غلبه

مسلط مى سازد تا از جانب خير به شر معطوفش نمايد هر چند اين تصرف ابليس به حد جبر و اضطرار نرسد. ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۱ صفحه ۲۲۴ و اين حرف به دليل وجدان

اراده نافذ خود به اصلاح هر امر مى پردازد» (الجبار). اين واژه كه از ماده «جبر» گرفته شده ، گاه به معنى قهر و غلبه و نفوذ تفسير نمونه جلد ۲۳ صفحه ۵۵۴ اراده

گروه اندكى ايمان نمى آورند. امـا آنـهـا كـه از هر بهانه اى براى اثبات مكتب جبر بهره گيرى مى كنند بدون اينكه جمله هـاى ديـگر اين آيه را در نظر بگيرند، و ساير

العاده نيز از ناحيه پروردگار بود. در حقيقت آيه فوق اشاره لطيفى است به مكتب «لا جبر و لا تفويض بل امر بين الامرين » نه اجبار است و نه واگذارى مطلق بلكه چيزى است

خدمت ابوالحسن حضرت امام رضا عليه السلام عرض كردم كه: بعضى از اصحاب ما به جبر قائل‏اند و بعضى قائل‏اند به استطاعت (و توانايى بر فعل و ترك به طور استقلال

وجوب آن باشند)، و سيم، آنچه بر آن اكراه شده باشند (كه كسى ايشان را بر آن جبر كرده باشد)، و چهارم، آنچه طاقت آن نداشته باشند. و اين است معنى قول خداى عز

آفريده و هم اعمال شما را البته اين معنى غلط نيست و بر خلاف پندار بعضى سر از جبر در نمى آورد چرا كه اعمال ما هر چند به اراده ما انجام مى گيرد اما اراده و قدرت

گفت: رفيق و مصاحب من پريشان گوى بود، گاهى به «قدر» قائل ميشد، و گاهى به «جبر»، و من او را چنان نميشناسم كه مذهبى را معتقد شده و به آن ثابت مانده باشد.

این بیان مردم را به مسؤولیت خود و عواقب کار خویش متوجه می‌سازد و بر افسانه جبر و اقبال و طالع و موهومات دیگر از این قبیل خط بطلان می‌کشد. و به دنبال این

اند - كه مگر ممكن است خداوند اراده گمراه ساختن كسى را بكند؟ آيا اين دليل بر جبر نخواهد بود؟ و آيا با قبول اصل آزادى اراده و اختيار چنين چيزى قابل قبول است

محروميت كامل آنها از مواهب جهان ديگر است بنابراين ، آيه نه تنها دلالت بر جبر ندارد بلكه يكى از دلائل آزادى اراده است . سپس در آيه بعد، مطلب را بطور وسيعتر

او و به توبه خالص متذكر مى ساختند، و خدا امتهاى نامبرده را تا آنجا كه پاى جبر در كار نيايد و مجبور به تضرع و التماس و اظهار مسكنت نشوند به انواع شدتها و

كوتاه و منسجم بيان مى دارد. ضمنا اين آيه پاسخ دندان شكنى است به طرفداران مكتب جبر كه در ميان فرق اسلامى كم نبوده اند، چرا كه با صراحت مى گويد: او هرگز راضى

از اين كار نكرده‏اى، و خود به اختيار خود اين كار نمى‏كنى؛ بلكه من تو را به جبر بر اين داشته‏ام، پس به خدا سوگند كه من به اين ترس و بيم، از تو اولى و احقّم»

به معنى خلقت و آفرينش است در اينجا به معنى مقتضى است نه علت تامه ، تا موجب جبر و سلب اختيار گردد. توضيح اينكه : مقام عصمت به معنى يك حالت تقواى الهى است

سعادت آفريده شده اند، به علاوه اين تعبير بوى جبر در آفرينش و خلقت مى دهد و به همين جهت بعضى از طرفداران مكتب جبر همچون «فخر رازى » براى اثبات مذهب خود با آن

__________________________________________________ (۱) استطاعت مربوط بمسأله جبر و تفويض است كه در جلد اول ص ۲۲۵ گذشت، آنها شيعيان ما هستند و خدا آنها را براى

هر گونه گناه و پليدى پاك باشند. ممكن است گفته شود اراده تكوينى موجب يكنوع جبر است ، ولى با توجه به بحثهائى كه در مساله معصوم بودن انبياء و امامان داشته

دوزخ بسوزند! (الا من هو صال الجحيم ). اين آيات - بر خلاف آنچه طرفداران مسلك جبر پنداشته اند - دليلى است بر ضد اين مكتب ، و اشاره اى است به اين حقيقت كه هيچ

به وجه ديگرى به ذهن خواننده نزديك سازيم ، و آن اينكه انسانيت به حكم فطرت و جبر طبيعت محكوم شده است كه بمنظور سعادت خود، زندگى خود را اجتماعى نموده و مدنيت

گفته مى شود. با اينكه آيه فوق يكى از دلائل نفى جبر است بعضى از مفسران مانند فخر رازى آن را از دلائل مسلك جبر گرفته ! و روى كلمه و لو شاء... تكيه كرده و مى

منافاتى ندارد). به هر حال قرآن ، در اين آيات بينات خود قلم بطلان بر مكتب جبر را كه مايه اشاعه فساد، و امضاى انواع زشتيها، و نفى هر گونه تعهد و مسئوليت

يَفِئْ بَعْدَ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ حَتَّى يُصَالِحَ أَهْلَهُ أَوْ يُطَلِّقَ جُبِرَ عَلَى ذَلِكَ وَ لاَ يَقَعُ طَلاَقٌ فِيمَا بَيْنَهُمَا حَتَّى يُوقَفُ وَ

نسلكه به استهزاء برگردد ديگر مشركين نمى توانند ايمان آورند، و اين مستلزم جبر است ) وارد نيست ، زيرا خداى تعالى سلوك را مقيد به مجرمين كرده ، و مفادش اين

قالب جبر در آورده است ، و حال آنكه جبرى در كار نبوده ، اگر خداوند به وسيله صداى گوساله مردم را گمراه كرده ، گمراهى مجازاتى بوده نه ابتدايى تا جبر لازم

اين بيان مردم را به مسئوليت خود و عواقب كار خويش متوجه مى سازد و بر افسانه جبر و اقبال و طالع و موهومات ديگرى از اين قبيل كه افرادى براى تبرئه خويش دست و

مَنْ حَكَمَ فِي دِرْهَمَيْنِ بِحُكْمِ جَوْرٍ ثُمَّ جَبَرَ عَلَيْهِ كَانَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ اَلْآيَةِ وَ مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمََا أَنْزَلَ اَللََّهُ فَأُولََئِكَ

لاَ يَمِينَ فِي غَضَبٍ وَ لاَ فِي قَطِيعَةِ رَحِمٍ وَ لاَ فِي جَبْرٍ وَ لاَ فِي إِكْرَاهٍ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَكَ اَللَّهُ فَمَا فَرْقٌ بَيْنَ اَلْإِكْرَاهِ

بعضى از مفسران همچون فخر رازى به خاطر پيشداوريهائى كه در مورد ترجيح مكتب جبر داشته اند در اينجا اصرار و پافشارى بر انكار دلالت آيه كرده اند و سخنانى گفته

اينكه : جبار در اصل ريشه لغت همانگونه كه در بالا اشاره كرديم ، يا از ماده جبر به معنى قهر و غلبه و قدرت است و يا از ماده جبران به معنى برطرف ساختن نقص چيزى

كسانى كه رابطه اينگونه آيات را از آيات ديگر قرآن بريده و آن را گواه بر مكتب جبر گرفته اند، گوئى نمى دانند كه آيات قرآن يكديگر را تفسير مى كنند. بلكه در ذيل

مشروحا آمده است . و نيز زناى با محارم حكم آن اعدام است . همچنين زناى به عنف و جبر كه حكم آن نيز همين است . البته در بعضى از موارد علاوه بر مساءله تازيانه ،

، «مى برد هر جا كه خاطرخواه او است »! بديهى است جاى اين ندارد كه كسى تصور جبر از اين آيه كند، چرا كه اين نتيجه اعمالى است كه خود آنها انجام داده اند، بارها

نمى توانستند بدون اذن پروردگار به كسى زيان برسانند اين به آن معنى نيست كه جبر و اجبارى در كار باشدبلكه تفسير نمونه ، جلد۱، صفحه : ۳۷۷ اشاره به يكى از اصول

خود شما و اراده شما هيچ دخالت و وساطتى نداريد، و خلاصه اگر آيه شريفه بخواهد جبر را افاده كند، در اين صورت، ديگر توبيخ و تقبيح نيست، بلكه عذرى است براى بندگان

در كلام جبرى مذهبان و مخصوصا فخر رازى در تفسيرش بسيار آمده و با اين دليل ، جبر را اثبات ، و اختيار را نفى مى كنند و خلاصه اين دليل اين است كه : حوادث عالم

آن سحرها مجبور كرده بود، حال يا موقعى كه از شهر و ده خود احضار شده اند به جبر بوده و يا در موقعى كه در بين خود نزاع نموده و محرمانه گفتگو مى كرده اند مجبور

لفظى است عبرانى و اصل آن «جبرئيل » به معنى «مرد خدا» يا «قوت خدا» است ( «جبر» به معنى «قوت يا مرد» و «ئيل » به معنى «خدا» است ). به موجب آيات مورد بحث

خوردن آن را ميپذيرد وليكن سليقه دينى مثلا مانع از خوردن آن است ، چون از راه جبر جائر بدست آمده است خوردنش حلال نيست ). «كلوا مما فى الارض حلالا طيبا» اين

سيئه عند ربك مكروها). از اين تعبير روشن مى شود كه بر خلاف گفته پيروان مكتب جبر، خدا هرگز اراده نكرده است گناهى از كسى سر بزند، چرا كه اگر چنين چيزى را اراده

بعضى گفته اند منظور آنها سه نفر از اهل كتاب به نام عداس و يسار و حبر (يا جبر) بوده . به هر حال چون اين قبيل مطالب در ميان مشركان مكه وجود نداشت ، و بخشى

و در گوششان سنگينى . تعبيراتى كه افراد بى خبر ممكن است از آن استشمام مكتب جبر كنند، در حالى كه اينها همان آثار و خاصيتهاى اعمالشان است . در واقع خود آنها

- همانطور كه فخر رازى در تفسير خود نقل مى كند - اين جمله را دليلى بر مسلك جبر گرفته اند، زيرا وقتى قبول كنيم همه فرمانها در جهان آفرينش به دست خدا است اختيارى

بحث نيست ، بلكه در تمامى موارد تكاليف جريان دارد، چون ايشان قائل به عموم جبر هستند و در مورد بحث گفته اند: امر به موسى تكليفى است صورى كه نتيجه آن اتمام

جمله اين عده در بهشت ، و پروائى ندارم و اين عده در جهنم ، و پروائى ندارم جبر و بى اختيارى انسان را فهميده بوده ، و لذا رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله

اين دشمنان را براى انبيا مى توان از اين نظر به خدا نسبت داد، بى آنكه مستلزم جبر و سلب اختيار گردد، و به مسئوليت آنها در مقابل كارهايشان خدشه اى وارد شود (دقت

مى كند و اندرونشان را بعد از نوشيدن مى سوزاند؟ و نوشيدن شان هم به كراهت و جبر است، همچنان كه فرموده: «وَ سُقُوا مَاءً حَمِيماً فَقَطّعَ أمعَاءَهُم». بعضى

ديگرى قرار خواهد گرفت . و به هر حال اين آيه و اين حديث يكى از دلائل روشن نفى جبر و طرفدارى از اصل آزادى اراده است . آيه و ترجمه وَ نَادَى أَصحَب الجَْنَّةِ

قوته‌ اقوم‌ و اقعد، قسمت‌ اولش‌ ‌بر‌ نفي‌ تفويض‌ و قسمت‌ دومش‌ ‌بر‌ نفي‌ جبر دلالت‌ دارد زيرا حول‌ و قوه‌ ‌را‌ مستند بخدا و قيام‌ و قعود ‌را‌ نسبت‌ بانسان‌

ضمنا از اين آيه كه دو بار مساله اجبار در آن مطرح شده به خوبى بطلان اعتقاد به جبر، روشن مى گردد، و اثبات مى كند كه خداوند انسانها را آزاد گذارده ، گروهى ايمان