الليل ٢٠
ترجمه
| الليل ١٩ | آیه ٢٠ | الليل ٢١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إبْتِغَآءَ»: خواستار شدن. طلبیدن. «وَجْهِ»: ذات (نگا: انعام / ، کهف / ، قصص / ).
تفسیر
- آيات ۱ - ۲۱، سوره ليل
- مراد از اينكه درباره مؤ من انفاق كننده متقّى فرمود: ((فسنيسّره لليسرى ))
- درباره بخل ورزنده مكذّب فرمود: ((فسينسّره للعسرى ))
- هدايت خلق از قضاهاى الهى است كه بر خود واجب كرده (انّ علينا للهدى ) و با هادى بودنانبياء (عليهم السّلام ) منافات ندارد
- فرق بين هدايت به معناى ارائه طريق و هدايت به معناىايصال به هدف
- بيان اينكه تكذيب كننده دعوت حقّ و روى گرداننده از آن ((اشقى )) است ،
- و اينكه مفاد آيه ((لا يصليها الا الاءشقى ...)) اينست كه فقط كافر اشقى خالد در جهنم است
- متّقى ترين افراد كسى است كه در راه رضاى خدا ازمال حود انفاق مى كند
- (رواياتى درباره نزول آيات : ((فاءما من اعطى و اتّقى ...)) در شاءن ((ابودحداح ))و روايتى درباره اينكه هدايت كننده خدا است )
- كلام فخر رازى در شاءن نزول سوره ليل و نقد و برسى آن
نکات آیه
۱ - برخورداران درجه والاى تقوا، تنها براى جلب توجّه و عنایت خداوند، اموال خود را انفاق مى کنند. (الأتقى ... إلاّ ابتغاء وجه ربّه) استثنا در این آیه، منقطع است; یعنى، حق نعمتى بر گردن او نیست; لکن «ابتغاء» وجود دارد; یعنى، شخص «أتقى» در انفاق خود، نمى خواهد پاسخ نعمت دیگران را داده باشد. او تنها به این انگیزه انفاق مى کند که خداوند، به او رو کرده و وى را مورد لطف خود قرار دهد. «وجه» به معناى «صورت و چهره» و کنایه از توجّه و عنایت است.
۲ - بذل مال در صورتى نشانه برترین تقوا و مایه تزکیه نفس و نجات از آتش است که تنها به نیت دستیابى به لطف خداوند باشد. (الأتقى . الذى یؤتى ماله ... إلاّ ابتغاء وجه ربّه)
۳ - قصد قربت، شرط مقبول افتادن انفاق است. (إلاّ ابتغاء وجه ربّه)
۴ - ارجمندى انفاق گران، در گرو خداپسند بودن مصارف انفاق هاى آنان است. (إلاّ ابتغاء وجه ربّه) عبارت «ابتغاء وجه ربه»، بیانگر دو ویژگى است; ۱. انفاق گر باید تنها به قصد تقرب به خداوند انفاق کند; ۲. موارد انفاق باید، راه هاى خداپسندانه باشد. برداشت یاد شده، ناظر به دومین ویژگى است.
۵ - نقش نیت (حسن فاعلى)، در ارزش مندى اعمال نیک (حسن فعلى) (إلاّ ابتغاء وجه ربّه)
۶ - تزکیه نفس، در گرو نیت خالص و قصد قربت است. (یتزکّى ... ابتغاء وجه ربّه)
۷ - دستیابى به «وجه اللّه»، در گرو تلاش و جدّیت جوینده آن است. (إلاّ ابتغاء وجه ربّه) از واژه «ابتغاء» تنها در موردى استفاده مى شود که طلب همراه با کوشش و تلاش باشد. (مفردات)
۸ - توجّه به ربوبیت خداوند، وادارسازنده انسان به تلاش براى کسب رضایت و لطف او است. (ابتغاء وجه ربّه)
۹ - خداوند، والاترینِ موجودات و در اوج کمال است و همه چیز مقهور او مى باشد. (ربّه الأعلى)
۱۰ - توجّه به ناچیز بودن همه موجودات در برابر علوّ خداوند، زمینه ساز خلوص نیت و قصد تقرّب به او در انفاق ها است. (یؤتى ماله ... ابتغاء وجه ربّه الأعلى)
۱۱ - برخوردارى از لطف و توجّه خداوند، شایسته ترین پاداش براى انفاق گرانِ باتقوا است. (الأتقى . الذى یؤتى ماله ... إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلى)
۱۲ - پاداش انفاق گرانِ باتقوا، مایه رشد و کمال آنان و برخاسته از ربوبیت و مقام والاى خداوند است. (ربّه الأعلى)
۱۳ - دل بستن به لطف خداوند، خود از نعمت هاى الهى و سزاوار پاسخ گویى و سپاس گزارى است. (و ما لأحد عنده من نعمة تجزى . إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلى) چنانچه استثنا در این آیه، متصل باشد، «ابتغاء» از مصادیق «نعمة تجزى» خواهد بود. در نتیجه مفاد دو آیه، این مى شود که: کسى نزد انفاق گر نعمتى ندارد، جز یک نعمت [که خداوند عطا کرده است] و آن حالت «ابتغاء» است. بنابراین وجود علاقه و دل بستگى به «وجه اللّه» - که مایه «ابتغاء» است - نعمتى است که باید بهوسیله سپاس گزارى جزا داده شود (نعمة تجزى).
۱۴ - تقواپیشگان، با انفاق کردن اموال خود، نعمت علاقه مندى به لطف خدا را پاس داشته، از آن قدردانى مى کنند. (و ما لأحد عنده من نعمة تجزى . إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلى)
روایات و احادیث
۱۵ - «عن عبداللّه بن مسعود قال: ... قال رسول اللّه(ص): ... یابن مسعود! إذا عملت عملاً فاعمله للّه خالصاً، لأنّه لایقبل من عباده الأعمال إلاّ ما کان خالصاً فإنّه یقول: «و ما لأحد عنده من نعمة تجزى . إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلى...»;[۱] از عبداللّه بن مسعود روایت شده که گفت: ... رسول خدا(ص) فرمود: ... اى پسر مسعود! اگر کارى انجام دادى، آن را خالصانه براى خدا انجام ده. چرا که او اعمال بندگان را قبول نمى کند; مگر آنچه را که خالص باشد; زیرا او مى فرماید: «و ما لأحد عنده من نعمة تجزى . إلاّ ابتغاء وجه ربّه الأعلى»...».
موضوعات مرتبط
- اخلاص: اهمیت اخلاص ۶; زمینه اخلاص ۱۰
- ارزشها: ملاک ارزشها ۵
- امیدوارى: امیدوارى به لطف خدا ۱۳
- انفاق: اخلاص در انفاق ۲، ۴، ۱۰; شرایط انفاق ۳
- انفاقگران: آثار پاداش انفاقگران ۱۲; بهترین پاداش انفاقگران ۱۱; زمینه تکامل انفاقگران ۱۲; فضایل انفاقگران ۴; منشأ پاداش انفاقگران ۱۲
- پاداش: مراتب پاداش ۱۱
- تزکیه: زمینه تزکیه ۶; عوامل تزکیه ۲
- تقوا: نشانه هاى تقوا ۲
- تلاش: اهمیت تلاش ۷
- جهنم: موجبات نجات از جهنم ۲
- خدا: اهمیت جلب رضایت خدا ۱; اهمیت رضایت خدا۴; اهمیت لطف خدا ۱۱; پاداشهاى خدا ۱۲; تلاش براى رضایت خدا ۸; رضایت خدا در انفاق ۴; زمینه رضایت خدا ۷، ۸; زمینه لطف خدا ۸; علو خدا ۹; قهاریت خدا ۹; نعمتهاى خدا ۱۳; نقش ربوبیت خدا ۱۲; نقش علو خدا ۱۲
- ذکر: آثار ذکر ۱۰; ذکر ربوبیت خدا ۸; ذکر عجز موجودات ۱۰; ذکر علو خدا ۱۰
- شکر: شکر نعمت ۱۳
- علایق: آثار علاقه به لطف خدا ۱۴
- عمل: اهمیت اخلاص در عمل ۱۵
- عمل صالح: ارزش عمل صالح ۵
- لطف خدا: مشمولان لطف خدا ۱۱
- متقین: آثار پاداش متقین ۱۲; اخلاص متقین ۱; انفاق متقین ۱۴; بهترین پاداش متقین ۱۱; زمینه تکامل متقین ۱۲; شکرگزارى متقین ۱۴; صفات متقین ۱; فلسفه انفاق متقین ۱
- موجودات: مقهوریت موجودات ۹
- نعمت: نعمت امیدوارى ۱۳
- نیت: اهمیت نیت ۳; نقش نیت ۵
- وجه الله: زمینه وجه الله ۷
منابع
- ↑ مکارم الاخلاق، ص ۴۵۳; بحارالأنوار، ج ۷۴- ، ص ۱۰۳، ح ۱.
