النساء ٦٤

وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ‌ رَسُولٍ‌ إِلاَّ لِيُطَاعَ‌ بِإِذْنِ‌ اللَّهِ‌ وَ لَوْ أَنَّهُمْ‌ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ‌ جَاءُوکَ‌ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ‌ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ‌ الرَّسُولُ‌ لَوَجَدُوا اللَّهَ‌ تَوَّاباً رَحِيماً

ترجمه

ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می‌کردند؛ و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.

و هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر آن كه به اذن خدا فرمانش برند. و اگر آنها هنگامى كه به خود ستم كردند، پيش تو مى‌آمدند و از خدا آمرزش مى‌خواستند و پيامبر [نيز] براى آنان طلب آمرزش مى‌كرد، قطعا خدا را توبه‌پذير و مهربان مى‌يافتند

و ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر آنكه به توفيق الهى از او اطاعت كنند. و اگر آنان وقتى به خود ستم كرده بودند، پيش تو مى‌آمدند و از خدا آمرزش مى‌خواستند و پيامبر [نيز] براى آنان طلب آمرزش مى‌كرد، قطعاً خدا را توبه‌پذيرِ مهربان مى‌يافتند.

ما رسولی نفرستادیم مگر بر این مقصود که خلق به امر خدا اطاعت او کنند. و اگر هنگامی که آنان (گروه منافق) بر خود ستم کردند به تو رجوع می‌کردند و از کردار خود به خدا توبه نموده و تو هم برای آنها استغفار می‌کردی و از خدا آمرزش می‌خواستی، در این حال البته خدا را توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند.

و هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر آنکه به توفیق خدا از او اطاعت شود. و اگر آنان هنگامی که [با ارتکاب گناه] به خود ستم کردند، نزد تو می آمدند و از خدا آمرزش می خواستند، و پیامبر هم برای آنان طلب آمرزش می کرد، یقیناً خدا را بسیار توبه پذیر و مهربان می یافتند.

هيچ پيامبرى را نفرستاديم جز آنكه ديگران به امر خدا بايد مطيع فرمان او شوند. و اگر به هنگامى كه مرتكب گناهى شدند نزد تو آمده بودند و از خدا آمرزش خواسته بودند و پيامبر برايشان آمرزش خواسته بود، خدا را توبه‌پذير و مهربان مى‌يافتند.

و هیچ پیامبری نفرستادیم مگر آنکه به توفیق الهی از او فرمانبرداری شود، و اگر هنگامی که به خویشتن ستم کردند به نزد تو می‌آمدند و از خداوند آمرزش می‌خواستند و پیامبر هم برایشان آمرزش می‌خواست، خداوند را توبه‌پذیر مهربان می‌یافتند

و هيچ پيامبرى نفرستاديم مگر براى آنكه به فرمان خدا فرمانش برند. و اگر آنان هنگامى كه بر خود ستم كردند نزد تو مى‌آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و پيامبر براى آنان آمرزش مى‌خواست هر آينه خداى را توبه‌پذير و مهربان مى‌يافتند.

و هیچ پیغمبری را نفرستاده‌ایم مگر بدین منظور که به فرمان خدا از او اطاعت شود (پس اطاعت از او، اطاعت از خدا، و سرکشی از دستور او، سرکشی از دستور خدا بوده است). و اگر آنان بدان هنگام که (با نفاق و دروغگوئی و زیر پاگذاشتن فرمان خدا) به خود ستم می‌کردند، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌نمودند و پیغمبر هم برای آنان درخواست بخشش می‌کرد، بیگمان خدا را بس توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند.

و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای آنکه به اذن خدا از او اطاعت شود. و اگر آنان چون به خود ستم کردند، پیش تو آیند، پس از خدا پوشش و آمرزش بخواهند و پیامبر (نیز) برای آنان (از خدا) پوشش بخواهد، همواره خدا را بسی برگشت‌کننده‌ی (بر خودهاشان و) رحمتگر بر ویژگان می‌یافتند.

و نفرستادیم پیمبری را مگر تا اطاعت شود به اذن خدا و اگر اینان گاهی که به خود ستم روا می‌داشتند می‌آمدند نزد تو و آمرزش می‌خواستند از خدا و آمرزش می‌خواست برای ایشان پیمبر همانا می‌یافتند خدا را بسی توبه‌پذیرنده مهربان‌

النساء ٦٣	آیه ٦٤	النساء ٦٥
سوره : سوره النساء نزول : ٨ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٦ تعداد حروف :

تفسیر

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- بعثت رسولان الهى براى اطاعت مردم از آنان است. (و ما ارسلنا من رسول الّا لیطاع باذن اللّه)

۲- افعال الهى، داراى هدف و غرض (و ما ارسلنا ... الّا لیطاع)

۳- تنها اذن الهى، مجوّز اطاعت از غیر اوست. (و ما ارسلنا من رسول الّا لیطاع باذن اللّه)

۴- اطاعت از پیامبر (ص)، در طول اطاعت از خداوند است. (و ما ارسلنا من رسول الّا لیطاع باذن اللّه)

۵- هیچ حکومتى جز در چارچوب قوانین الهى، مشروعیّت ندارد. (و ما ارسلنا من رسول الّا لیطاع باذن اللّه)

۶- مراجعه به طاغوت و دادگاههاى ناصالح براى داورى، ستم به خویشتن است. (یریدون ان یتحاکموا ... و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم)

۷- سرپیچى از فرامین پیامبر (ص)، گناه، نفاق و ستم بر خویشتن است. (و ما ارسلنا من رسول الّا لیطاع باذن اللّه و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم) مراد از ظلم در «اذ ظلموا» به قرینه «لیطاع»، مخالفت با رسول خدا (ص) است و با توجّه به آیات قبل که اعراض کنندگان از رسول (ص) را منافق شمرده، مى توان گفت هر گونه مخالفتى با رسول خدا (ص) و اعراض از او، نوعى نفاق است.

۸- گذشت از گناه نقض حاکمیّت پیامبر(ص)، در گرو پذیرفتن حاکمیّت کامل آن حضرت است. (یریدون ان یتحاکموا ... و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاؤک فاستغفروا اللّه) مراجعه منافقان به طاغوت، نقض حاکمیّت پیامبر (ص)، و جمله «جاؤک ... »، کنایه از پذیرفتن حاکمیّت پیامبر است ; چون ظاهراً صرف آمدن نزد رسول خدا، موضوعیّت ندارد.

۹- گذشت از گناه نقض کنندگان حاکمیّت پیامبر (ص)، در گرو توبه آنان به درگاه خدا و قبول آنان از سوى پیامبر (ص) است. (یریدون ان یتحاکموا ... و لو انّهم اذ ظلموا ... لوجدوا اللّه توّاباً) جمله «و استغفر لهم الرّسول» مى تواند کنایه از این باشد که قبول توبه آنان «لوجدوا اللّه توّاباً» در صورتى است که پیامبر (ص) بازگشت آنان را بپذیرد.

۱۰- شرط گذشت از گناه نقض کنندگان حاکمیّت پیامبر (ص)، استغفار پیامبر (ص) براى آنهاست. (و لو انّهم اذ ظلموا ... و استغفر لهم الرّسول ... لوجدوا اللّه توّاباً)

۱۱- پذیرش توبه نقض کنندگاان حاکمیّت اسلامى، در صلاحیّت رهبرى است. (و لو انّهم ... جاؤک فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول)

۱۲- پذیرش توبه نقض کنندگان حاکمیّت اسلامى، در گرو بیعت مجدّد با رهبرى است. (و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاؤک فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول)

۱۳- نقش استغفار پیامبر (ص) در پذیرش توبه خطاکاران از سوى خداوند (فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

۱۴- لزوم استغفار، توبه و تدارک گذشته، در صورت ارتکاب گناه (و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاؤک) گناه مورد بحث در آیه، اعراض از پیامبر (ص) است و پذیرش توبه این گناه را مشروط به روى آوردن (جاؤک) به پیامبر (ص) کرده که همان جبران گذشته است.

۱۵- راه بازگشت و توبه براى خطاکاران و حتى منافقان، باز و گشوده است. (و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاؤک ... لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

۱۶- استغفار (طلب آمرزش گناه)، موجب جلب رحمت الهى و پذیرش توبه و بخشش گناه (فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

۱۷- خداوند، توّاب (توبه پذیر) و رحیم (مهربان) است. (لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

۱۸- امید پذیرش توبه و نزول رحمت الهى براى همگان، حتّى منافقان (رایت المنافقین یصدّون ... فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

۱۹- ایجاد امید به دنبال توبیخ، از روشهاى تربیتى و هدایتى قرآن (اعرض عنهم و عظهم ... لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

۲۰- توبه و استغفار، زمینه درک و احساس توّابیت و رحیمیّت خداوند (فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً) جمله «لوجدوا اللّه» به این معناست که آدمى پس از توبه خود، متوجّه مى شود که خداوند گناهانش را آمرزیده و گویا در خود احساس سبک شدن از گناه را مى یابد.

۲۱- نقش وساطت و شفاعت پیامبر (ص) در جلب رحمت الهى بر بندگان (و لو انّهم اذ ظلموا ... و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

۲۲- مقام والاى پیامبر (ص) در پیشگاه خداوند (و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً) از اینکه خداوند پذیرش توبه بندگان را مشروط به استغفار رسول براى آنان کرده، مقام والاى او نزد خداوند معلوم مى شود.

۲۳- پذیرش توبه خطاکاران، باید همراه مهر و محبّت به آنان باشد. (و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم ... لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً) توصیف خداوند به «رحیماً»، پس از «تواباً»، مى رساند که انسان نباید آنگاه که فردى را پذیرفت و از خطایش درگذشت، مهر و لطف خویش را از او دریغ دارد.

۲۴- قابلیّت، شرط بهره مندى از تجلّى صفات الهى (و استغفر لهم الرّسول لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً) جمله «لوجدوا اللّه» به این معناست که اگر بندگان گنهکار توبه و استغفار نکنند، یعنى قابلیّتى در آنان نباشد، «توّاب» و «رحیم» بودن خداوند را نمى یابند و شامل حال آنان نمى شود ; نه اینکه خداوند «تواب» و «رحیم» نیست.

۲۵- گناه، حجابى بین انسان و بهره گیرى او از جلوه رحمت الهى (و لو انّهم اذ ظلموا ... لوجدوا اللّه توّاباً رحیماً)

موضوعات مرتبط

• استغفار: آثار استغفار ۱۶، ۲۰ ; اهمیّت استغفار ۱۴
• اسماء و صفات: توّاب ۱۷ ; رحیم ۱۷
• اطاعت: آثار اطاعت ۸ ; اطاعت از غیر خدا ۳
• امیدوارى: اهمیت امیدوارى ۱۸، ۱۹
• انبیا: اطاعت از انبیا ۱ ; فلسفه بعثت انبیا ۱
• تربیت: امیدوارى در تربیت ۱۹ ; روش تربیت ۱۹ ; سرزنش در تربیت ۱۹
• توبه: آثار توبه ۹، ۲۰ ; آداب قبول توبه ۲۳ ; اهمیّت توبه ۱۴ ; قبولى توبه ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۶، ۱۸
• حکومت: رد حکومت اسلامى ۱۱، ۱۲ ; ملاک مشروعیّت حکومت ۵
• خدا: اذن خدا ۳ ; اطاعت از خدا ۴ ; تجلّى صفات خدا ۲۴ ; توبه خدا ۱۷، ۲۰ ; رحمت خدا ۲۰ ; عمومیت رحمت خدا ۱۸ ; موانع رحمت خدا ۲۵ ; موجبات رحمت خدا ۱۶، ۲۱ ; مهربانى خدا ۱۷ ; هدفدارى افعال خدا ۲
• دادگاه: ناصالح ۶
• رهبرى: بیعت با رهبرى ۱۲ ; نقش رهبرى ۱۱
• طاغوت: قضاوت طاغوت ۶ ; مراجعه به طاغوت ۶
• ظلم: به نفس ۶، ۷ ; موارد ظلم ۶
• عفو: شرایط عفو ۱۰
• گناه: آثار گناه ۲۵ ; آمرزش گناه ۱۶ ; توبه از گناه ۱۴ ; جبران گناه ۱۴ ; عفو گناه ۸، ۹، ۱۰ ; موارد گناه ۷
• گناهکار: توبه گناهکار ۱۵، ۲۳
• لیاقت: نقش لیاقت ۲۴
• محمّد (ص): استغفار محمّد (ص) ۱۰، ۱۳ ; اطاعت از محمّد (ص) ۴، ۸ ; تقرّب محمّد (ص) ۲۲ ; حکومت محمّد (ص) ۸، ۹، ۱۰ ; عصیان از محمّد (ص) ۷ ; فضایل محمّد (ص) ۲۲ ; نقش شفاعت محمّد (ص) ۲۱
• مقرّبان:۲۲
• منافقان: توبه منافقان ۱۵، ۱۸
• نفاق: موارد نفاق ۷