طه ٧٧
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ لَقَدْ أَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً لاَ تَخَافُ دَرَکاً وَ لاَ تَخْشَى |
ترجمه
| طه ٧٦ | آیه ٧٧ | طه ٧٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَسْرِ بِعِبَادِی»: شبانه بندگانم را کوچ بده و از مصر به سوی سرزمین موعود فلسطین بیرون ببر (نگا: اسراء / . «فَاضْرِبْ لَهُمْ»: برای ایشان بساز. مأخوذ از گفتار عرب است، وقتی که می‌گویند: ضَرَبَ فُلانٌ لِفُلانٍ فی مالِهِ نصیباً. یعنی قسمتی را مال ایشان ساخت. «یَبَساً»: خشک. مصدر است و در معنی وصفی، یعنی (یابِس) به کار رفته است و وصف (طَریقاً) می‌باشد. «دَرَکاً»: ملحق شدن و دریافتن. اسم مصدر از ادراک است. «لا تَخافُ دَرَکاً وَ ...»: حال ضمیر مستتر در (إِضْرِبْ) است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
فَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ... (۳) فَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ... (۳) فَأَسْرِ بِعِبَادِي لَيْلاً إِنَّکُمْ... (۲)
وَ جَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ... (۲) إِنَ هٰؤُلاَءِ لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ (۰) وَ إِنَّهُمْ لَنَا لَغَائِظُونَ (۰) فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ (۰) فَلَمَّا تَرَاءَى الْجَمْعَانِ قَالَ... (۱) قَالَ کَلاَّ إِنَ مَعِيَ رَبِّي... (۰)
تفسیر
- آيات ۴۹ - ۷۹ سوره طه
- بيان ريشه اعتقادى اين سؤال فرعون كه گفت: «فَمَن رَبُّكُمَا يَا مُوسَى»
- اقوال مختلف درباره مذهب و اعتقاد فرعون
- توضيح نكات جواب موسى «ع» در معرفی ربُّ العالَمين
- بيان تناسب جواب موسى «ع»، با مقضاى مقام و اشاره به وجوه نادرست مفسران در معنای آيه
- پاسخ موسى «ع» به فرعون، در بعید شمردن مسأله معاد
- تتمه داستان هدايت عمومى و ارائه شواهدى روشن، براى آن
- متهم ساختن موسى «ع»، به توطئه و ساحرى
- موعظه موسى «ع» به فرعون و فرعونيان، در نهى از بت پرستى
- مشاوره فرعون با ايادى خود، و اتخاذ تصميم هاى محرمانه
- رويارویى موسى «ع» با ساحران، در روز موعود
- وجوه گفته شده در باره مقصود از نگرانی موسی«ع»، بعد از مشاهده سحر ساحران
- سجده ساحران در برابر معجزۀ موسی«ع»، و واکنش فرعون به ایمان آنان
- دو دیدگاه مختلف مادی و الهی فرعون و ساحران
- دنباله پاسخ ساحران، كه از توبه حقيقى آنان حكايت مى كند
- بحث روايتى
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لَقَدْ أَوْحَيْنا إِلى مُوسى أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخْشى «77»
وبه تحقيق ما به موسى وحى كرديم كه بندگان مرا شبانه (از مصر) كوچ بده و براى آنان راهى خشك در ميان دريا بگشا تا نه‌از تعقيب (فرعونيان) بترسى و نه (از غرق شدن،) بيمناك باشى.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لَقَدْ أَوْحَيْنا إِلى مُوسى أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخْشى (77)
چون فرعون از ديدن معجزات متأثر نشد و در اذيت و آزار بنى اسرائيل افزود، بيان دستور را حق تعالى مى‌فرمايد:
وَ لَقَدْ أَوْحَيْنا إِلى مُوسى: و هر آينه بتحقيق وحى فرموديم به سوى موسى.
أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي: اينكه سير ده به شب بندگان مرا از مصر، و چون به كنار دريا رسند و لشگر فرعون از عقب بيايد باك مدار. فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً: پس بزن عصا را تا سازيم براى ايشان راهى در دريا خشك كه آب و لائى نبود در آن.
تنبيه: آيه شريفه دلالت دارد بر آنكه اجابت كنندگان حضرت موسى در آن حال زياد بودند، خداى تعالى اراده فرمود تميز ايشان را از طايفه فرعون و خلاص آنان را. پس وحى فرمود به سير دادن آنها در شب، و در سبب آن وجوهى ذكر شده: 1- آنكه اجتماع آنها در نظر دشمن نباشد تا آنها را از مقصد باز ندارد.
2- آنكه مانع باشد از طلب فرعون و تابعان او. 3- سير در شب براى آن بود كه وقتى دو لشگر بهم نزديك شوند، لشگر موسى عليه السلام عساكر فرعون را نبينند و بترس نيفتند.
جلد 8 - صفحه 303
و در هويدا شدن راههاى خشك در دريا به سبب زدن عصا، هر آينه اعجاز بزرگى است از موسى كه به محض زدن عصا، به قدرت كامله الهيه، آب منشق و به روى هم سوار و جاده‌هاى خشك نمودار شد به طورى كه ابدا آثار رطوبت در آن باقى نماند. و اين قسمت برهان متقنى است بر اثبات يگانگى صانع و مدبر عالم كه تمامى موجودات در حيطه تصرف او و مسخر اويند. جل جلاله و عظم برهانه.
لا تَخافُ دَرَكاً: در اين سير نترسى از دريافتن دشمن، يعنى ايمن باش كه فرعون شما را در نيابد. وَ لا تَخْشى: و نترسى از غرق شدن كه شما را به سلامت بگذرانيم و عبور دهيم.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لَقَدْ أَوْحَيْنا إِلى مُوسى أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخْشى (77) فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِّ ما غَشِيَهُمْ (78) وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ ما هَدى (79) يا بَنِي إِسْرائِيلَ قَدْ أَنْجَيْناكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَ واعَدْناكُمْ جانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى (80) كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ لا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى (81)
وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى (82) وَ ما أَعْجَلَكَ عَنْ قَوْمِكَ يا مُوسى (83) قالَ هُمْ أُولاءِ عَلى أَثَرِي وَ عَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضى (84) قالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِنْ بَعْدِكَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ (85) فَرَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ يا قَوْمِ أَ لَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْداً حَسَناً أَ فَطالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِي (86)
ترجمه
- و بتحقيق وحى نموديم بموسى كه سير ده در شب بندگان مرا
جلد 3 صفحه 517
پس بزن براى ايشان براهى در دريا خشك در حاليكه نه بيم داشته باشى از رسيدن دشمن و نه بترسى
پس رفتند از پى ايشان فرعون با لشگرهايش پس فرو گرفت آنها را از دريا آنچه فرو گرفت آنها را
و گمراه كرد فرعون قوم خود را و هدايت نكرد
اى بنى اسرائيل بتحقيق نجات داديم شما را از دشمنانتان و مواعده نموديم با شما طرف راست كوه طور را و نازل كرديم بر شما ترنجبين و مرغ بريان را
بخوريد از پاكيزه‌هاى آنچه روزى كرديم شما را و تعدّى مكنيد در آن پس فرود آيد بر شما غضب من و كسيكه فرود آيد بر او غضب من پس بتحقيق هلاك شده است
و همانا من هر آينه آمرزنده‌ام كسى را كه توبه كند و بگرود و بجا آورد كار شايسته را پس هدايت يابد
و چه چيز بشتاب انداخت تو را در پيشروى از قومت ايموسى
گفت ايشان آنگروهند كه در دنبال منند و شتاب نمودم بسوى تو پروردگارا تا خشنود شوى
گفت پس همانا ما بتحقيق آزمايش نموديم قوم تو را بعد از تو و گمراه كرد آنها را سامرى
پس برگشت موسى بسوى قوم خود غضبناك متأسف
گفت اى قوم آيا وعده نداد بشما پروردگار شما وعده خوبى آيا پس طول كشيد بر شما آنزمان يا خواستيد كه فرود آيد بر شما غضبى از پروردگارتان پس تخلّف نموديد از وعده من.
تفسير
- پس از اتمام حجّت بر فرعون و فرعونيان بظهور معجزات باهرات بدست حضرت موسى و استنكاف آنها از قبول خداوند بحضرت موسى وحى فرمود كه شبى بنى اسرائيل را از مصر كوچ دهد و چون بدريا رسد عصاى خود را بدريا زند با توسل بمحمّد و آل او چنانچه در سوره بقره در ذيل آيه و اذ فرقنا بكم البحر مفصلا بيان شد و قرار دهد براى آنها در دريا راهى خشك با آنكه ايمن باشد از آنكه دشمن ايشانرا درك كند و بآنها برسد و نترسد از آنكه آب ايشانرا فرو گيرد و غرق نمايد و چون آنحضرت بدستور الهى عمل فرمود و بسلامت از دريا عبور نمودند و فرعون و فرعونيان در تعقيب ايشان بر آمدند آب دريا آنها را فرو گرفت بطوريكه در محلّ مذكور شرح آنگذشت و بنى اسرائيل آنرا مشاهده نمودند و از حقيقت و سرّ آن كسى آگاه نبود جز خدا و اينكه فرموده پس فرو گرفت آنها را از دريا آنچه فروگرفت بطور ابهام براى عظمت امر و اشاره بشهرت واقعه و ايجاز در كلام و مبالغه در آن است و فرعون با آنكه مدّعى بود كه قوم خود را
جلد 3 صفحه 518
هدايت بسبيل رشاد ميكند گمراه كرد آنها را و باز داشت از هدايت و بعد از اين فتح و فيروزى خداوند در ضمن وحى بحضرت موسى بنى اسرائيل را مخاطب قرار داده ميفرمايد و ظاهرا احتياج باضمار قول يا صرف خطاب به بنى اسرائيل زمان پيغمبر ما صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه در صافى فرموده ندارد چون مستفاد از وحى است باين تقريب كه بتحقيق نجات داديم ما شما را از چنگ دشمن قوى مانند فرعون و قومش و مواعده نموديم با شما بتوسط پيغمبرتان موسى عليه السّلام براى مناجات و انزال تورية كه در جانب راست كوه طور حاضر شويد و فرستاديم براى ارتزاق شما در وادى تيه ترنجبين و مرغ سمانى بريان شده را از آسمان بتفصيلى كه در سوره بقره ذكر شد و گفتيم بخوريد از روزى حلال پاكيزه لذيذى كه ببهترين وجه ما براى شما از آسمان نازل نموديم ولى در اداء شكر آن كوتاهى نكنيد و از حدّ اعتدال در صرف تجاوز باسراف و تبذير ننمائيد و از مستحق احيانا دريغ نداريد كه در صورت تخلّف مستحق عقوبت و نزول عذاب من خواهيد شد و كسيكه مستحق نزول عذاب من شود و مشمول آن گردد بتحقيق در پستى افتاده و بهلاكت رسيده در توحيد از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه مراد از غضب در اين آيه عقاب است چون خداوند از حالى بحالى منتقل نميشود و تغيير در ذات او روى نميدهد و همانا من آمرزنده‌ام كسى را كه توبه كند از شرك و ايمان آورد بآنچه واجب است ايمان بآن و بجا آورد كارهائى را كه بايد بجا آورد پس هدايت شود و راه يابد بولايت ائمه اطهار عليهم السلام كه جمعا چهار شرطند براى مغفرت، توبه و ايمان و عمل صالح و معرفت امام كه شرط قبول اعمال است و باين معنى اخبار كثيره از پيغمبر اكرم و ائمه هدى در كتب معتبره نقل شده ولى بعضى از مفسّرين ثمّ اهتدى را بمعناى لزوم و استمرار بر ايمان تا وقت موت و بعضى عدم تشكيك در آن و بعضى اخذ بسنّت و ترك بدعت دانسته‌اند و خلاف ظاهر بودن همه ظاهر است و مواعده خدا با بنى اسرائيل بتوسط حضرت موسى كه قبلا ذكر شد آن بود كه آنحضرت با بزرگان بنى اسرائيل متّفقا بطور بيايند ولى چون نزديك بكوه شدند حضرت موسى از شوق چند قدمى از آنها جلو افتاد و خداوند باو فرمود چه موجب شد كه عجله كردى و از قومت جلو افتادى اى موسى او در جواب عرض كرد كه آنها در عقب منند و اين
جلد 3 صفحه 519
چند قدم كه من جلو افتادم براى شوق بخدمت و تعجيل در اطاعت امر تو بود كه موجب خوشنودى تو گردد و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه حضرت موسى نخورد و نياشاميد و نخوابيد و بچيزى از اين قبيل ميل نكرد در رفتن بميقات و برگشتن از آن مدّت چهل روز براى اشتياق بپروردگار خود و در مدّت غيبت حضرت موسى سامرى بتفصيلى كه در سوره بقره ذيل آيه و إذ واعدنا موسى گذشت بنى اسرائيل را گمراه نمود و خداوند بآنحضرت اعلام فرمود كه ما امتحان نموديم قوم تو را و مبتلا كرديم بعبادت گوساله بعد از بيرون آمدن تو از ميان آنها تا معلوم شود مخلص از منافق و مطيع از عاصى براى خلق و ممتاز گردند از يكديگر در خارج بعلم و معرفت و جهل و ضلالت و حضرت موسى بعد از موعد مقرّر بلا فاصله با الواح تورية مراجعت فرمود نزد بنى اسرائيل با كمال خشم و غضب و اندوه و تأسف از حال قوم كه چرا بايد مرتكب چنين امر قبيحى شوند و بآنها فرمود آيا وعده نفرمود خداوند بشما وعده خوبى كه دادن تورية باشد كه در آن نور و هدايت بود براى شما و مرحمت فرمود مگر زمان مفارقت من از شما بطول انجاميد كه از موعد مقرّر تجاوز شده باشد و باين سبب گوساله را عبادت كرديد يا آنكه خواستيد مشمول غضب الهى شويد براى اين امر شنيع لذا از وعده‌اى كه بمن داديد در حين مفارقت كه آنمدت از استقامت و ثبات در دين و اطاعت هارون در بيان اوامر و نواهى الهيّه تخلّف ننمائيد تخلف كرديد و در كلام اشاره است بآنكه وجهى براى اين عمل شما نبود جز آنكه عمدا خواستيد خودتان را مستحق عقوبت الهيّه نمائيد و اين كاشف از نهايت جهل و سفاهت است.
جلد 3 صفحه 520
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لَقَد أَوحَينا إِلي مُوسي أَن أَسرِ بِعِبادِي فَاضرِب لَهُم طَرِيقاً فِي البَحرِ يَبَساً لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخشي (77)
و هر آينه بتحقيق وحي فرستاديم بسوي موسي اينكه شبانه حركت كن بهمراهي بندگان من از سحره و بني اسرائيل و كساني که ايمان آوردند از مصر خارج شويد و چون بدريا (رود) مصر برخورديد بزن بعصاي خود بدريا طريق خشك ظاهر ميشود از دريا بيرون رويد نظر به اينكه پس از قضيّه سحره و ظهور معجزات بسيار ديگري که ميفرمايد: (قال‌‌به‌فِي تِسع‌ِ آيات‌ٍ إِلي فِرعَون‌َ وَ قَومِه‌ِ) نمل آيه 12 از عصاي موسي و يد بيضاء (وَ الجَرادَ وَ القُمَّل‌َ وَ الضَّفادِع‌َ وَ الدَّم‌َ) اعراف آيه 130 و ساير آيات مثل سنين و نقص ثمرات که ميفرمايد: (وَ لَقَد أَخَذنا آل‌َ فِرعَون‌َ بِالسِّنِين‌َ وَ نَقص‌ٍ مِنَ الثَّمَرات‌ِ) اعراف آيه 127 که اينها هشت آيه است و نهمي آنها طوفانست که پس از اينکه آيات ظاهر ميشود، قوم فرعون گفتند به فرعون (وَ قالَ المَلَأُ مِن قَوم‌ِ فِرعَون‌َ أَ تَذَرُ مُوسي وَ قَومَه‌ُ لِيُفسِدُوا فِي الأَرض‌ِ وَ يَذَرَك‌َ وَ آلِهَتَك‌َ قالَ سَنُقَتِّل‌ُ أَبناءَهُم وَ نَستَحيِي نِساءَهُم وَ إِنّا فَوقَهُم قاهِرُون‌َ) اعراف آيه 124 فرعون دست ظلم و تعدّي نسبت به بني اسرائيل و قوم موسي دراز كرد و آنها در فشار ظلم فرعون بودند که بحضرت موسي گفتند: (قالُوا أُوذِينا مِن قَبل‌ِ أَن تَأتِيَنا وَ مِن بَعدِ ما جِئتَنا) اعراف آيه 126 خداوند امر فرمود بموسي.
(وَ لَقَد أَوحَينا إِلي مُوسي) اينكه شبانه مخفيانه از فرعون و قوم او حركت كنند و از مصر خارج شوند.
(أَن أَسرِ بِعِبادِي) که اسراء سير در شب است که ميفرمايد:
جلد 13 - صفحه 69
(سُبحان‌َ الَّذِي أَسري بِعَبدِه‌ِ لَيلًا مِنَ المَسجِدِ الحَرام‌ِ إِلَي المَسجِدِ الأَقصَي الاية) بني اسرائيل آيه 1 حضرت موسي با قوم حركت كردند خبر رسيد بفرعون او با قومش و قشون خود در تعقيب آنها آمدند قوم موسي رسيدند بدرياي مصر نه راه گريز داشتند و لشكر فرعون هم ظاهر شدند بموسي عرض كردند (فَلَمّا تَراءَا الجَمعان‌ِ قالَ أَصحاب‌ُ مُوسي إِنّا لَمُدرَكُون‌َ قالَ كَلّا إِن‌َّ مَعِي رَبِّي سَيَهدِين‌ِ) شعراء آيه 61 و 62.
(فَاضرِب لَهُم طَرِيقاً فِي البَحرِ يَبَساً) ضرب طريق حركت در طريق است مثل ضرب في الارض و اينکه پس از آني بود که حضرت موسي بعصاي خود بدريا زد و دوازده جاده خشك در دريا ظاهر شد که ميفرمايد: (أَنِ اضرِب بِعَصاك‌َ البَحرَ) شعراء آيه 63 قوم موسي در اينکه جادها دارند ميروند فرعون رسيد با قومش ترسيد وارد جادّه شود چون ميدانست اينکه معجزه موسي بود متحيّر شد که اگر برگردد قومش مي‌گويند اينها، بني اسرائيل دارند در اينکه جادّه‌ها ميروند و تو با دعواي خدايي ترسيدي و برگشتي متحيّر ماند جبرئيل بر مادياني مقابل اسب فرعون آمد اسب چشمش به ماديان افتاد در تعقيب آن وارد جادّه شد قومش هم همراه او وارد شدند چون تمام آنها وارد شدند قوم موسي خارج شدند يك مرتبه دريا بهم وصل شد و تمام غرق شدند که اينکه آيه نهم است که به طوفان تعبير فرموده در آيه قبل خداوند بموسي فرمود.
لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخشي نميترسي از درك فرعونيان که قومت گفتند:
(إِنّا لَمُدرَكُون‌َ) و خوف نميبري از غرق در دريا و بسلامت عبور ميكني.
(لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخشي) بعضي قراء لا تخف قرائت كردند جزاء لجمله و اضرب لكن لا تخاف نتيجه و فائده و ثمره است از براي جمله قبل يعني چون ضرب در بحر واقع شد و طريق يا بس بوجود آمد ديگر نميترسي از اينكه فرعونيان
جلد 13 - صفحه 70
شما را درك كنند و بشما دست بيابند.
(وَ لا تَخشي) نوعا خوف و خشيت را بمعني واحد تفسير كردند، لكن محقق طوسي قدّس اللّه سرّه بين اينکه دو فرق گذارده که خلاصه فرمايش او اينست که خوف تألم نفس است از امر متوقّع مثل خوف از عذاب بسبب ارتكاب منهيّات و خشيت حالت حاصله است پس از معرفت بعظمت پروردگار و كبريايي او و لذا ميفرمايد:
(إِنَّما يَخشَي اللّه‌َ مِن عِبادِه‌ِ العُلَماءُ) آيه 25.
و از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده شيخ طوسي
(يعني بالعلماء من صدّق قوله فعله و من لم يصدّق قوله فعله فليس بعالم)
با اينكه علماء بواسطه ارتكاب معاصي خوف ندارند چون مرتكب نشده‌اند، و بالجمله خشيت يك نوع خاص‌ّ است از خوف و كلمه و لا تخشي از غرق است که خداوند بقدرة كامله خود آب را نميگذارد پيش برود و بهم وصل شود، چنانچه متوكّل آب را بست بحرم حسيني و آب پيش نرفت (عدو بمرقد او آب بست و پيش نرفت).
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 77)- نجات بنی اسرائیل و غرق فرعونیان: بعد از ماجرای مبارزه موسی با ساحران و پیروزی چشمگیرش بر آنها و ایمان آوردن آن جمعیت عظیم، آیین او رسما وارد افکار مردم مصر شد، هر چند اکثریت «قبطیان» آن را نپذیرفتند،
ج3، ص133
بنی اسرائیل تحت رهبری موسی، به اتفاق اقلیتی از مصریان، بطور دائم با فرعونیان درگیر بودند و سالها بر این منوال گذشت و حوادث تلخ و شیرینی روی داد.
در اینجا به آخرین فراز از این ماجراها یعنی برنامه خروج بنی اسرائیل از مصر، اشاره کرده، می‌فرماید: «و ما به موسی، وحی فرستادیم که بندگانم را شبانه از مصر بیرون ببر» (وَ لَقَدْ أَوْحَیْنا إِلی مُوسی أَنْ أَسْرِ بِعِبادِی).
بنی اسرائیل آماده حرکت به سوی سرزمین موعود (فلسطین) شدند، اما هنگامی که به کرانه‌های نیل رسیدند فرعونیان، آگاه گشتند و فرعون با لشکری عظیم آنها را تعقیب کرد، آنها خود را در محاصره دریا و دشمن دیدند.
اما خدا به موسی چنین دستور داد: «راهی خشک برای آنها در دریا بگشا»! (فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِیقاً فِی الْبَحْرِ یَبَساً).
راهی که هرگاه در آن گام بگذاری «نه از تعقیب فرعونیان می‌ترسی، نه از غرق شدن در دریا» (لا تَخافُ دَرَکاً وَ لا تَخْشی).
نکات آیه
۱ - موسى(ع)، مأمور به حرکت در آوردن شبانه بنى اسرائیل، جهت خروج و هجرت از مصر (و لقد أوحینا إلى موسى أن أسر بعبادى ) «إسراء» به معناى سیر شبانه و حرف «باء» براى تعدیه است، «أسر بعبادى»; یعنى، بندگان مرا شبانه حرکت بده [و از مصر خارج کن].
۲ - هجرت بنى اسرائیل از مصر، حرکتى سازماندهى شده و پنهان از چشم فرعونیان * (و لقد أوحینا إلى موسى أن أسر بعبادى ) فرمان یافتن موسى(ع) به کوچ دادن شبانه بنى اسرائیل و تعقیب آنان از سوى فرعون، این احتمال را تقویت مى کند که انتخاب شب به جهت استتار و پنهان ماندن از چشم مأموران فرعون بوده است.
۳ - مسیر هجرت بنى اسرائیل از مصر، از طریق وحى به موسى(ع) مشخص شده بود. (و لقد أوحینا إلى موسى ... فاضرب لهم طریقًا فى البحر) فرمان به کوچ دادن شبانه بنى اسرائیل و بیان برخورد آنان در مسیر خود با دریا، دال براین است که مسیر حرکت نیز از طریق وحى مشخص شده بود.
۴ - وحى الهى، راهنماى موسى(ع) در مراحل دشوار و تنگناهاى مسیر رسالت. (و لقد أوحینا إلى موسى )
۵ - بنى اسرائیل، مورد عنایت و لطف الهى، در عصر ستم دیدگى و شکنجه شدن از سوى فرعونیان (أسر بعبادى ) اضافه «عباد» به ضمیر متکلم، به جهت تکریم بنى اسرائیل و اظهار لطف به آنان است. این امر، زمانى صورت گرفته که آنان در بند حکومت فرعون و شکنجه هاى او بودند. خداوند با تعبیر «عبادى» بر رفتار فرعونیان - که بنى اسرائیل را به بندگى گرفته بودند - خط بطلان کشیده و آنان را تنها بنده خود معرفى کرده است.
۶ - بندگان مظلوم و تحت شکنجه حکومت هاى ظالم، مورد عنایت و لطف خداوند (أسر بعبادى ) یادکردن از بنى اسرائیل به عنوان «عبادى» در حالى که تحت ستم و شکنجه هاى فرعون قرار داشتند; دلالت براین نکته دارد که بندگان تحت شکنجه ظالمان (در صورتى که خواستار رهایى باشند) مورد نظر و عنایت خداوند قرار دارند.
۷ - بنى اسرائیل، داراى آمادگى لازم براى هجرت از مصر و رهایى از عذاب فرعون (أسر بعبادى ) حرکت شبانه، گریختن از چنگ کسانى است که براى آن حرکت، مانع ایجاد مى کنند. بنابراین ماندن بنى اسرائیل نزد فرعونیان، برخلاف میل آنان بوده است.
۸ - ایجاد راهى خشک در عمق دریاى سرخ براى عبور بنى اسرائیل، از مأموریت هاى موسى(ع) (فاضرب لهم طریقًا فى البحر یبسًا) «اضرب لهم...»، یعنى براى آنان راهى را ایجاد کن. «یَبَس» به معناى خشک است. «ال» در «البحر» عهد ذهنى و اشاره به دریاى مشخصى است که در مسیر هجرت قرار داشت. گروهى از مفسران آن را دریاى سرخ و برخى رود نیل دانسته اند.
۹ - طبیعت، مقهور اراده خداوند و مجرى فرمان او است. (فاضرب لهم طریقًا فى البحر یبسًا ) «ضرب» در «اضرب لهم» به معناى ساختن و قراردادن است. فرمان ایجاد راهى خشک در دریا، فرمان به اعجاز است و از مقهور بودن دریا در برابر اراده خداوند، حکایت دارد.
۱۰ - کاربرد اعجاز پیامبران در جهت مصالح مؤمنان (فاضرب لهم ) باز شدن راهى خشک در دریا، به منظور اثبات حقانیت رسالت موسى(ع) بر منکران آن انجام نگرفت; بلکه منظور از آن نجات بنى اسرائیل و هلاکت فرعونیان بوده است.
۱۱ - تمام بنى اسرائیل از یک راه در دریا عبور داده شدند. * (فاضرب لهم طریقًا فى البحر ) چنانچه مراد از «طریقاً» جنس نباشد، بر وحدت راه دلالت خواهد داشت.
۱۲ - موسى(ع)، از برخورد با نیروهاى فرعون و بروز مشکلات دیگر در مسیر هجرت از مصر نگران بود. (أسر بعبادى ... لاتخف درکًا و لاتخشى) «درک» به معناى ملحق شدن و رسیدن و نیز به معناى پى آمد است (قاموس). نفى هرگونه پى گیرى و پى آمد و نیز اطمینان بخشیدن به موسى(ع) در مورد امنیت مسیر هجرت، نشان از وجود زمینه تعقیب شدن و نیز نگرانى هاى دیگر در این مسیر دارد.
۱۳ - خداوند به موسى(ع) اطمینان داد که در مسیر هجرت از مصر نه با نیروهاى دشمن درگیر خواهد شد و نه مشگل جدى دیگرى براى آنان بروز خواهد کرد. (أسر بعبادى ... لاتخف درکًا و لاتخشى ) حذف متعلق «لاتخشى» بیانگر منتفى بودن هر چیزى است که مایه دلهره و خشیت باشد; از قبیل: احتمال غرق شدن در دریا و یا خطرهاى غیر قابل پیش بینى دیگر.
موضوعات مرتبط
- بنى اسرائیل: آمادگى بنى اسرائیل ۷; تاریخ بنى اسرائیل ۱، ۲، ۵، ۷، ۸، ۱۱; شکنجه بنى اسرائیل ۵; عبور بنى اسرائیل از دریا ۱۱; عبور بنى اسرائیل از دریاى سرخ ۸; عبور بنى اسرائیل از رود نیل ۸; لطف به بنى اسرائیل ۵; مسیر هجرت بنى اسرائیل ۳، ۸، ۱۱; ویژگیهاى هجرت بنى اسرائیل ۲; هجرت بنى اسرائیل ۷، ۱۳; هجرت شبانه بنى اسرائیل ۱
- خدا: حاکمیت اراده خدا ۹; مجریان اوامر خدا ۹
- طبیعت: انقیاد طبیعت ۹
- فرعونیان: خطر فرعونیان ۱۲
- فرعون: نجات از شکنجه هاى فرعون ۷
- لطف خدا: مشمولان لطف خدا ۵، ۶
- مؤمنان: مصالح مؤمنان ۱۰
- مظلوم: حامى مظلوم ۶
- معجزه: نقش معجزه ۱۰
- موسى(ع): اطمینان به موسى(ع) ۱۳; رسالت موسى(ع) ۱، ۸; قصه موسى(ع) ۱، ۸، ۱۲، ۱۳; نگرانى موسى(ع) ۱۲; وحى به موسى(ع) ۳، ۴; هدایت موسى(ع) ۴
- وحى: نقش وحى ۴
منابع
