البقرة ١٦٠
| کپی متن آیه |
|---|
| إِلاَّ الَّذِينَ تَابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولٰئِکَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ |
ترجمه
| البقرة ١٥٩ | آیه ١٦٠ | البقرة ١٦١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بَیَّنُوا»: روشنگری کردند. پنهان را آشکار نمودند. «أَتُوبُ عَلَیْهِمْ»: توبه ایشان را می‌پذیرم. با فضل و مغفرت خود به سویشان برمی‌گردم.
تفسیر
- آيات ۱۵۹ ۱۶۲ بقره
- اختلافهايى دينى و انحرافها، معلول انحراف علما و كتمان آنها آيات الهى را بوده است
- وجه جمع بين دو گفته خداوند كه از يك سو مى فرمايد دين خدا فطرى بشر است و ازسوى ديگر هم فرموده بيشتر مردم نمى دانند!
- علت تكرار لعنت در آيه شريفه و فرق ميان لعنت خدا و لعنت ديگران
- مقصود از كفار چه كسانى هستند؟
- وجه چند التفاتى كه در آيات شريفه به كار رفته اند
- بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته )
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«160» إِلَّا الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ
مگر آنها كه توبه كردند و (اعمال بد خود را با اعمال نيك) اصلاح نمودند و (آنچه را كتمان كرده بودند) آشكار ساختند، كه من (لطف خود را) بر آنان بازمى‌گردانم، زيرا من توبه پذير مهربانم.
نکته ها
براى گناه كتمان، همچون ساير گناهان، راه توبه و بازگشت باز است. امّا توبه‌ى واقعى، با پشيمانى قلبى و اصلاح عمل و بيان موارد كتمان صورت مى‌گيرد. توبه‌ى كسى كه نماز نخوانده آن است كه نمازهاى خود را قضا كند. توبه كسى كه مال مردم را تلف كرده آن است كه بايد همان مقدار را به صاحبش برگرداند. در اين مورد نيز كسى كه با كتمان حقايق، به دنياى علم، انديشه و نسل‌ها، خيانت كرده، فقط با تبيين حقايق و بازگوئى آنهاست كه مى‌تواند گذشته را جبران نمايد.
خداوند به شيطان فرمود: «إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي» «2» لعنت من بر تو. و در آيه بعد مى‌فرمايد: «عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ ...» پس كتمان كنندگان و شيطان، در يك رديف هستند.
«1». تفسير الميزان.
«2». ص، 78.
جلد 1 - صفحه 248
پیام ها
1- خداوند، امكان توبه و بازگشت را براى خطاكاران، در هر شرايطى فراهم نموده است. «يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ ... إِلَّا الَّذِينَ تابُوا»
2- كتمان حقايق دينى، فساد است، زيرا به توبه كننده، فرمان اصلاح و جبران داده شده است. «تابُوا وَ أَصْلَحُوا»
3- توبه‌ى هرگناه، متناسب با آن است. توبه‌ى كتمان، بيان حقايق است. «تابُوا ... وَ بَيَّنُوا»
4- چون در مقام تهديد وتوبيخ، لعنت خداوند شامل حال كتمان كنندگان شد، در مقام مهربانى نيز كلمات «انَا» و «توّاب» و «رحيم» بكار رفته تا بگويد: من خودم با مهربانى مخصوصم، به شما باز مى‌گردم. «يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ ... أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»
5- تهديد گنهكار و بشارت نيكوكار، دو ركن اساسى براى تربيت فرد و جامعه است. «يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ ... أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»
6- بازگشت لطف خداوند به توبه‌كنندگان، دائمى، قطعى و همراه با محبّت است.
«أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (160)
بعد از آن استثناء آيه شريفه قبل را فرمايد:
إِلَّا الَّذِينَ تابُوا: مگر آنانكه برگشتند و توبه نمودند از كتمان به اظهار، وَ أَصْلَحُوا: و به صلاح آورند كارهاى فاسد خود را از تحريف و غير آن به تدارك، يا اصلاح كنند سرائر و نيات خود را، وَ بَيَّنُوا: و بيان كردند آنچه حق تعالى بيان فرموده در كتاب خود و آشكار نمودند آنچه حق و صدق مى‌باشد. بنابراين به شروط سه گانه، فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ: پس آن جماعت به سبب توبه و اصلاح و تبيين، بازگشت فرمايم برايشان به قبول
«1» سفينة البحار، جلد اوّل، صفحه 63، بنقل از بحار الانوار.
«2» تفسير برهان، جلد اوّل، صفحه 171، حديث 5.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 302
توبه و مغفرت و از عذاب به رحمت. وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ: و منم بسيار بسيار قبول كننده و پذيرنده توبه بندگان بر وجهى كه به هيچ وجه رد تائب را ننمايم، مهربان هستم به افاضه رحمت و عدم تعجيل عقوبت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (160)
ترجمه
مگر آنانكه توبه كردند و اصلاح نمودند و بيان كردند پس آنگروهند كه بازگشت ميكنم بآنها و منم توبه پذير مهربان..
تفسير
توبه از كتمان است و اصلاح بعد از افساد است و بيان راجع به اوصاف حميده و خصال پسنديده حضرت رسول (ص) و فضائل و مناقب حضرت امير المؤمنين (ع) و اقرار بولايت او است كه منصوص است و شرط قبول توبه آنها است و بازگشت خداوند بقبول توبه و مغفرت است و خداوند از قبول توبه و افاضه رحمت امساك نمى‌فرمايد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا وَ أَصلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيهِم وَ أَنَا التَّوّاب‌ُ الرَّحِيمُ (160)
(مگر كساني که توبه نمودند و اصلاح گذشته نمودند و آنچه را خداوند نازل فرموده بود بيان نمودند پس بر ايشان برحمت خود بازگشت ميكنيم و من توبه پذيرنده و بخشاينده هستم) إِلَّا الَّذِينَ تابُوا استثناء از لعن درباره كتمان كنندگان است که با سه شرط از اينکه لعنت خارج ميشوند:
1- توبه و پشيماني از كتمانهاي گذشته و حقيقت توبه همان ندامت است چنانچه پيغمبر اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم فرموده: «
كفي في التوبة الندم
» 2- اصلاح ضررهايي که در اثر كتمان متوجه شده از اضلال مردم و اضرار بآنان و غيره که بايد تدارك شود.
3- تبيين آنچه كتمان نموده باين معني که حقيقت را بيان كند و ديگر كتمان ننمايد.
و از اينکه آيه استفاده ميشود که توبه مرتد قبول است زيرا مفاد آيه اينست که انسان بكتمان نمودن حقيقت كافر و مستحق لعن و عذاب ميگردد و بتوبه از كفر و استحقاق لعن بيرون ميآيد و تفسير كلمه تاب و بيان توبه و همچنين تفسير تواب و رحيم در ضمن بيان كلمه استغفار گذشت«1»
برگزیده تفسیر نمونه
اشاره
(آیه 160)- و از آنجا که قرآن به عنوان یک کتاب هدایت هیچ گاه روزنه امید و راه بازگشت را به روی مردم نمی‌بندد و آنها را هر قدر آلوده به گناه باشند از رحمت خدا مأیوس نمی‌کند، در این آیه راه نجات و جبران در برابر این گناه بزرگ را
ج1، ص145
چنین بیان می‌کند: «مگر آنها که توبه کنند و به سوی خدا باز گردند و در مقام جبران و اصلاح اعمال خود برآیند، و حقایقی را که پنهان کرده بودند برای مردم آشکار سازند من این گونه افراد را می‌بخشم و رحمت خود را که از آنها قطع کرده بودم تجدید می‌کنم، چرا که من باز گشت کننده و مهربانم» (إِلَّا الَّذِینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ).
جالب این که نمی‌گوید شما توبه کنید تا توبه شما را پذیرا شوم، می‌گوید:
«شما باز گردید من نیز باز می‌گردم» و این دلالت بر نهایت محبت و کمال مهربانی پروردگار نسبت به توبه‌کاران می‌کند.
کتمان حق در احادیث اسلامی
در احادیث اسلامی نیز شدیدترین حملات متوجه دانشمندان کتمان کننده حقایق شده، از جمله پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله می‌فرماید: «هرگاه از دانشمندی چیزی را که می‌داند سؤال کنند و او کتمان نماید روز قیامت افساری از آتش بر دهان او می‌زنند»! در حدیث دیگری می‌خوانیم که از امیر مؤمنان علی علیه السّلام پرسیدند: «بدترین خلق خدا بعد از ابلیس و فرعون ... کیست؟».
امام در پاسخ فرمود: «آنها دانشمندان فاسدند که باطل را اظهار و حق را کتمان می‌کنند و همانها هستند که خداوند بزرگ در باره آنها فرموده: لعن خدا و لعن همه لعنت کنندگان بر آنها خواهد بود»!
نکات آیه
۱ - کتمان کنندگان حقایق دینى در صورت توبه، از لعنت خدا نجات یافته و از رحمت او برخوردار خواهند شد. (أولئک یلعنهم اللّه ... إلا الذین تابوا)
۲ - توبه از گناهان و اصلاح مفاسد آنها، موجب برقرارى مجدد رحمت قطع شده است. (أولئک یلعنهم اللّه ... إلا الذین تابوا و أصلحوا ... فأولئک أتوب علیهم)
۳ - اصلاح مفاسدى که بر اثر کتمان حقایق دین پدیدار شده و نیز بیان آن حقایق، از شرایط پذیرش توبه کتمان کنندگان است. (إلا الذین تابوا و أصلحوا و بینوا فأولئک أتوب علیهم)
۴ - کتمان حقایق دینى و معارف کتب آسمانى، فسادانگیز است. (إلا الذین تابوا و أصلحوا)
۵ - بازدارى مردم از درک معارف و حقایق کتابهاى آسمانى و ایمان به آنها، فسادانگیزى است. (إلا الذین تابوا و أصلحوا)
۶ - شمول لعنت الهى بر گنهکاران، موجب سلب توفیق توبه از آنان نخواهد شد. (أولئک یلعنهم اللّه ... إلاّ الذین تابوا و أصلحوا و بینوا)
۷ - خداوند، توبه گنهکاران را در صورتى که مفاسد گذشته را جبران کنند، خواهد پذیرفت. (إلا الذین تابوا و أصلحوا و بینوا فأولئک أتوب علیهم)
۸ - نباید کتمان کنندگان حقایق دینى را در صورتى که توبه کنند و گذشته را جبران نمایند، نفرین کرده و خواهان دورى آنان از رحمت خدا شد. (و یلعنهم اللعنون. إلا الذین تابوا و أصلحوا و بینوا)
۹ - خداوند، تواب (بسیار توبه پذیر) و رحیم (مهربان) است. (و أنا التواب الرحیم)
۱۰ - توبه پذیرى خداوند، جلوه اى از رحمت اوست. (فأولئک أتوب علیهم و أنا التواب الرحیم)
۱۱ - خداوند، توبه کسانى را که بارها توبه خویش را شکسته اند، خواهد پذیرفت. (و أنا التواب الرحیم) بیان توبه پذیرى خدا با صیغه مبالغه (توّاب = بسیار توبه پذیر) اشاره به این دارد که: گناهان هر چند بزرگ باشند خداوند همه آنها را خواهد بخشید و یا اشاره به این است که: شکستن توبه، مانع نمى شود که توبه مجدد پذیرفته نشود. برداشت فوق ناظر به احتمال دوم است.
موضوعات مرتبط
- احکام: ۸
- اسماء و صفات: تواب ۹; رحیم ۹
- اصلاح: آثار اصلاح ۷، ۸
- افساد: موارد افساد ۴، ۵
- ایمان: ممانعت از ایمان به کتب آسمانى ۵
- توبه: آثار توبه ۱، ۲، ۸; توبه توبه شکنان ۱۱; سلب توفیق توبه ۶; شرایط قبول توبه ۳، ۷; قبول توبه ۱۰، ۱۱; موانع توبه ۶
- حق: آثار کتمان حق ۴; اصلاح مفاسد کتمان حق ۳; توبه کتمان کنندگان حق ۱، ۳، ۸; لعن بر کتمان کنندگان حق ۸
- خدا: آثار لعن خدا ۶; توبه خدا ۱۰، ۱۱; لعن خدا ۶; مظاهر رحمت خدا ۱۰; نجات از لعن خدا ۱
- دین: اظهار حقایق دین ۳
- رحمت: مشمولان رحمت ۱; موجبات رحمت ۱، ۲
- کتب آسمانى: کتمان کتب آسمانى ۴; ممانعت از فهم کتب آسمانى ۵
- گناه: اصلاح مفاسد گناه ۲
- گناهکاران: لعن بر گناهکاران ۶
- لعن: احکام لعن ۸; مشمولان لعن ۶
منابع
