الأنفال ٤٦
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لاَ تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُکُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ |
ترجمه
| الأنفال ٤٥ | آیه ٤٦ | الأنفال ٤٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«ریح»: باد. در اینجا مراد قوّت و قدرت، شکّوه و هیبت، و غلبه و پیروزی است.
نزول
«شیخ طوسی» گویند: امام باقر|امام محمدباقر علیه‌السلام فرماید این آیه در موقعى نازل گردید که خباب بن المنذر به رسول خدا صلى الله علیه و آله پیشنهاد نمود که از جایگاه خویش حرکت نموده و به جائى که آب در آن وجود داشته، نزول فرمایند و سپس خود و عده زیادى به وى ملحق گردند. بعضى در این مورد به اختلاف پرداخته و مخالفت ورزیدند و نزدیک بود نزاعى بیفتد سپس این آیه نازل گردید و رسول خدا صلى الله علیه و آله پیشنهاد خباب را پذیرفت.
تفسیر
- آيات ۵۴ - ۴۱، سوره انفال
- توضيح و تفسير مفردات و جملات آيه شريفه مربوط به خمس : (( واعملوا انما غنمتم منشى ء فان لله خمسه و للرسول ... ))
- ياد آورى امدادهاى غيبى الهى در جنگ بدر كه موجب پيروزى مسلمين گرديد
- شش دستور جنگى به سربازان اسلام
- توضيح در مورد زينت دادن شيطان ، اعمال مشركين راو تحريك آنها به جنگ با مسلمين و سپس تنها گذاشتن آنانرا
- سخن منافقين و بيمار دلانى كه در ميان اصحاب بدر بودند، درباره مسلمان مجاهد
- تبدل نعمت به نقمت و عذاب هنگامى است كه صاحبان نعمت استعداد درونى خود را از دست داده مستعد عقاب شده باشند.
- رواياتى در مورد خمس و مستحقيقن آن در ذيل آيه شريفه : (( واعملوا انما غنمتم من ... ))
- رواياتى در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر
- اشاره به اينكه تجسم شيطان در صورتهاى انسانى ، امر محالى نيست تا استعباد شود
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ «46»
و از خداوند و فرستاده‌اش اطاعت كنيد و با يكديگر نزاع نكنيد، كه سست مى‌شويد ومهابت و قوّتتان از بين مى‌رود، و صبر كنيد، همانا خداوند با صابران است.
نکته ها
در آيه‌ى قبل، به دو عامل از عوامل پيروزى مؤمنان يعنى «پايدارى» و «ياد خدا» اشاره شد، و در اين آيه، عامل اطاعت و وحدت مطرح است، چنانكه در آيه‌ى قبل به ثبات قدم از جهت جسم وظاهر اشاره شد و در اين آيه، از صبر در جنبه‌ى روانى و باطنى ياد شده است. «ريح» باد، كنايه از قدرت و شوكت است، همچون بادى كه پرچم‌ها را به اهتزاز در مى‌آورد
«1». صحيفه سجّاديه، دعاى 27.
جلد 3 - صفحه 330
و نشانه‌ى برپايى، كامروايى و عظمت است. اگر در سايه‌ى اختلاف و نزاع، اين عظمت بر باد رود، خوار و حقير مى‌شويد. همان گونه كه اگر باد لاستيك ماشين و يا توپ ورزشى خارج شود، بسيارى از حركت‌ها، سفرها و ورزشها تعطيل مى‌شود.
اتّحاد و يكپارچگى و دورى از اختلاف و تفرقه، از دستورات اكيد الهى است كه در آيات متعدّد به آن فرمان داده است و اين فرمان بايد در تمام زمينه‌ها رعايت شود، مخصوصاً در حال جنگ و درگيرى با دشمن كه ضرورت بيشترى دارد، چنانكه خداوند در سوره صف از اتحاد، نظم و هماهنگى مجاهدان تعريف كرده است. «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيانٌ مَرْصُوصٌ» «1»
پیام ها
1- جهاد، بايد با فرماندهى رهبر مسلمانان و به فرمان خدا و رسول (و جانشينان بر حقّ) او باشد. إِذا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا ... وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ
2- قانون و رهبر الهى، محور وحدت و اتحاد است. «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» ( «أَطِيعُوا» به قوانين الهى و «رَسُولَهُ» به رهبر آسمانى اشاره دارد)
3- نزاع، شما را از درون پوك ساخته و از بيرون، بى‌آبرو مى‌كند. «فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ» (در طول تاريخ، چه ضعف‌ها و شكست‌هايى كه به خاطر عمل نكردن به اين آيه، نصيب مسلمانان شده است!)
4- در اطاعت و وحدت، پايدار باشيم و اگر چيزى بر خلاف ميل ما بود، يا بر خلاف ميل ما عمل شد، صابر باشيم و يكديگر را تحمّل كنيم. «وَ اصْبِرُوا»
5- ايمان به اينكه خداوند با صابران است، انسان را به صبر و پايدارى سوق مى‌دهد. «وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ»
6- نصرت و امداد الهى، با صابران است. «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ»
«1». صفّ، 4.
تفسير نور(10جلدى)، ج3، ص: 331
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ (46)
«1» بحار الانوار، جلد 93، صفحه 163، حديث 43.
«2» ارشاد القلوب، جزء اوّل، فى الدعاء و بركته و فضله، صفحه 151.
جلد 4 صفحه 352
وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ: فرمان بردارى كنيد خدا و پيغمبر او را صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در امر به جهاد و ثبات در معركه كار زار، وَ لا تَنازَعُوا: و منازعه مكنيد در تلاقى دشمن به اختلاف آراء، فَتَفْشَلُوا: پس بد دل شويد، وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ: و برود قوت و دولت شما.
نكته: ريح مستعار باشد براى دولت، چه دولت در تمشى امور و نفاذ آن مشابه باد است در هبوب و نفوذ آن، و گفته‌اند: اذا هبت رياحك فاغتنمها. يا مراد باد حقيقى است، زيرا نصرت نباشد، زيرا مكر به بادى كه حق تعالى از مهبّ فتح فرستد و آن را ريح النصره گويند. و حديث است نصرت بالصّبا و اهلكت بالدّبور.
وَ اصْبِرُوا: و بردبارى كنيد در مقاتله دشمن و مشقت طاعات و ترك معاصى، إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ: بدرستى كه خداى تعالى با صابران است به حفظ و نصرت. رازى گويد: خداى تعالى در اين آيه مؤمنان را امر فرمايد به صبر و ثبات و ترك منازعه و اختلاف، زيرا هر كجا كه اختلاف افتاد، رحمت برطرف شد. و وهنى كه در احد به مسلمانان رسيد، بواسطه اختلاف ايشان بود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (45) وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ (46) وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ (47)
ترجمه
اى آنكسانيكه ايمان آورديد چون ملاقات كنيد گروهى را پس ثابت باشيد و ياد كنيد خدا را بسيار اميد است كه شما رستگار شويد
و اطاعت كنيد خدا و پيغمبرش را و نزاع ننمائيد پس سستى كنيد و برود شوكت شما و صبر كنيد همانا خداوند با صابران است
و مباشيد مانند آنانكه بيرون آمدند از منزلهاشان با تكبّر و نشاط و براى وانمود بمردم و باز ميدارند از راه خدا و خدا بآنچه ميكنند احاطه دارد.
تفسير
امر است به ثبات قدم در مقابل لشگر مخالف با توسّل بدعا و توجّه بخدا و طلب نصرت از او كه موجب ظفر و رستگارى است و ارشاد است بوجوب اطاعت خدا و پيغمبر و امام و نهى است از نزاع و اختلاف داخلى كه موجب بد دلى بيكديگر و ضعف و سستى و كسر صولت و نقص دولت است چون ريح در كلام عرب كنايه از شوكت و دولت است براى مشابهت در نفوذ امر چنانچه باد در فارسى كنايه از تكبّر و نخوت است و گفته شده است كه هميشه فتح بعد از وزيدن نسيمى است كه بامر خدا مى‌وزد و باين جهت پيغمبر (ص) فرموده من نصرت يافتم بصبا و قوم عاد هلاك شدند بدبور كه بادى است از مغرب ميوزد مقابل صبا و بنابر اين ريح در معنى حقيقى خود استعمال شده است و مراد آنستكه كارى نكنيد كه نسيم فتح بر شما نوزد و صبر كنيد كه خداوند حافظ و ناصر صبر كنندگان است صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند بر اثر صبر نوبت ظفر آيد و آنانكه بيرون آمدند از ديار خودشان اهل مكه بودند كه براى حمايت از كاروانشان و جنگ با مسلمانان حركت كردند با تمام لوازم عشرت و نشاط و نخوت و غرور و چون بجحفه كه يكى از مواقيت حجّ است در سه منزلى مكه رسيدند قاصد ابو سفيان رسيد و آنها را از سلامتى كاروان آگاه نمود و دستور مراجعت داد ولى أبو جهل ابا كرد و گفت ممكن نيست مگر آنكه ببدر رويم و شراب بنوشيم و زنان مغنّيه براى ما سرود بخوانند و اطعام نمائيم عرب را تا معروف
جلد 2 صفحه 540
بشجاعت و سماحت شويم و نگذاريم امر محمد (ص) نفوذ پيدا كند ولى تدبير آنها با تقدير الهى موافق نبود لذا بجاى شراب شربت ناگوار مرگ را چشيدند و بجاى تغنّى زنان بر آنها نوحه‌سرائى كردند و موّفق باطعام نشدند ولى طعمه شمشير مسلمانان شدند و نفوذ اسلام در جزيرة العرب منتشر گرديد و خداوند احاطه علمى دارد به نيّات و افعال آنها و بر طبق آن پاداش داده و خواهد داد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفشَلُوا وَ تَذهَب‌َ رِيحُكُم وَ اصبِرُوا إِنَّ اللّه‌َ مَعَ الصّابِرِين‌َ (46)
و اطاعت كنيد خدا را و رسول خدا را و نزاع با يكديگر نكنيد پس سستي
جلد 8 - صفحه 135
پيدا ميكنيد و عزت و شوكت خود را از دست ميدهيد و صبر كنيد محققا خداوند با صبر كنندگان است.
وَ أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ رَسُولَهُ وجوب اطاعت خدا و رسول عقلي است و اوامر شرعيه بآن ارشادي است تابع مرشد اليه است و آيه و لو در مورد جهاد است لكن در جميع احكام و اوامر الهيه باطلاقه و تنقيح مناط قطعي ميآيد وَ لا تَنازَعُوا اختلاف داخلي و نزاع دودستگي با هم ايجاد نكنيد که هر دو ضعيف ميشويد و در امتثال اوامر الهي مخصوصا در امر جهاد سست ميشويد فَتَفشَلُوا و اگر سستي كرديد آن عظمت و قدرت و عزت و شوكت و اسم و عنوان که اسلام و مسلمين پيدا كرده از دست ميرود که مفاد وَ تَذهَب‌َ رِيحُكُم است و البته بايد در شدائد و مصائب بردبار باشيد و صبر كنيد وَ اصبِرُوا که از امير المؤمنين عليه السّلام است در نهج البلاغة ميفرمايد
(عليكم بالصبر فان‌ّ الصبر من الايمان كالرأس من الجسد و لا خير في جسد لا رأس معه و لا في ايمان لا صبر معه)
بعلاوه إِنَّ اللّه‌َ مَعَ الصّابِرِين‌َ خداوند با صابرين است
(الصبر مفتاح الفرج)
صبر تلخ آمد و ليكن عاقبتبرگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 46)- سوم: یکی دیگر از مهمترین برنامه‌های مبارزه، توجه به مسأله رهبری و اطاعت از دستور پیشوا و رهبر است همان دستوری که اگر انجام
ج2، ص158
نمی‌گرفت جنگ بدر به شکست کامل مسلمانان منتهی می‌شد، لذا در این آیه می‌گوید: «و فرمان خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید» (وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ).
4- «و از پراکندگی و نزاع بپرهیزید تا سست نشوید» (وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا).
زیرا کشمکش و نزاع و اختلاف مجاهدان در برابر دشمن نخستین اثرش سستی و ناتوانی و ضعف در مبارزه است.
«و نتیجه این سستی و فتور از میان رفتن قدرت و قوّت و هیبت و عظمت شماست» (وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْ).
5- سپس دستور به استقامت در برابر دشمنان و در مقابل حوادث سخت داده، می‌گوید: «استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است» (وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ).
تفاوت میان ثبات قدم (دستور اول) و استقامت و صبر (دستور پنجم) از این نظر است که ثبات قدم بیشتر جنبه جسمانی و ظاهری دارد، در حالی که استقامت و صبر بیشتر جنبه‌های روانی باطنی را شامل می‌شود.
نکات آیه
۱- اطاعت از فرمانهاى خدا و رسول به هنگام رویارویى با دشمنان، وظیفه اى ضرورى بر عهده مسلمانان (و أطیعوا اللّه و رسوله )
۲- لزوم پرهیز اهل ایمان از نزاع و کشمکش با یکدیگر (و لاتنزعوا)
۳- پرهیز از نزاع و اختلاف به هنگام رویارویى با دشمنان دین، وظیفه اى ضرورى بر عهده مجاهدان (و لاتنزعوا)
۴- نزاع و اختلاف اهل ایمان موجب سست شدن آنان در پیکار با دشمنان دین (و لاتنزعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم)
۵- سستى اهل ایمان در پیکار با دشمنان دین، موجب از میان رفتن ابهت و قوّت جامعه اسلامى (و لاتنزعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم)
۶- اطاعت از خدا و رسول در پى دارنده وحدت و عظمت جامعه اسلامى (و أطیعوا اللّه ... و لاتنزعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم) برحذر داشتن اهل ایمان از نزاع و اختلاف، پس از فراخوانى آنان به اطاعت از خدا و رسول مى تواند اشاره به این معنا داشته باشد که تنها راه براى دور ماندن از نزاعها و اختلافات، پیروى کردن از خدا و رسول اوست.
۷- جامعه ایمانى در صدر اسلام پس از پیکار بدر برخوردار از ابهت و قوّتى چشمگیر، حتى در نظر دشمنان (و تذهب ریحکم)
۸- خداوند، فراخوان مؤمنان به صبر و تحمل مشکلات پیش آمده از نبرد با دشمنان (و اصبروا إن اللّه مع الصبرین)
۹- باور به همراهى خدا با مجاهدان صابر، زمینه ساز تحمل سختیهاى نبرد و صبر در برابر ناملایمات آن (و اصبروا إن اللّه مع الصبرین)
۱۰- نصرت و امداد الهى، همراه مؤمنان صبرپیشه (إن اللّه مع الصبرین) مراد از «الصبرین» مى تواند مطلق صبرپیشگان باشد ; چه شکیبایان در جنگ و چه غیر آنان.
موضوعات مرتبط
- اتحاد: عوامل اتحاد ۶
- اختلاف: آثار اختلاف ۴ ; اجتناب از اختلاف ۲، ۳
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۷
- اطاعت: آثار اطاعت ۶
- جامعه اسلامى: اهمیت قدرت جامعه اسلامى ۵ ; عظمت جامعه اسلامى ۷ ; عوامل اتحاد جامعه اسلامى ۶ ; عوامل ضعف جامعه اسلامى ۵ ; عوامل عظمت جامعه اسلامى ۶
- جنگ: آثار جنگ ۸ ; آثار سستى در جنگ ۵ ; آداب جنگ ۱، ۳ ; زمینه صبر در جنگ ۹ ; موجبات سستى در جنگ ۴
- خدا: اطاعت از خدا ۱، ۶ ; امداد خدا ۹، ۱۰ ; جنگ با دشمنان خدا ۵ ; دعوت خدا ۸
- دشمنان: جنگ با دشمنان ۱
- دین: جنگ با دشمنان دین ۳، ۴
- سختى: زمینه تحمل سختى ۹ ; صبر در سختى ۸، ۹
- صبر: اهمیت صبر ۸ ; زمینه صبر ۹
- غزوه بدر: آثار غزوه بدر ۷
- مؤمنان: اختلاف مؤمنان ۴ ; امداد به مؤمنان صابر ۱۰ ; اهمیت اتحاد مؤمنان ۲ ; دعوت از مؤمنان ۸ ; سستى درمؤمنان ۵ ; مسؤولیت مؤمنان ۲
- مجاهدان: اهمیت اتحاد مجاهدان ۳ ; مجاهدان صابر ۹ ; مسؤولیت مجاهدان ۳
- محمد(ص): اطاعت از محمد(ص) ۱، ۶
- مسلمانان: مسؤولیت مسلمانان ۱
منابع
